Μύθος και λογοτεχνία

Frye Northrop

O Northrop Frye (1912-1991) αντιμετώπισε τη λογοτεχνία ως αποτέλεσμα συνδυασμών σχετικά απλών συστατικών αφηγηματικών μονάδων, που τις ονόμασε «μύθους» και «αρχέτυπα». Στην Ανατομία της κριτικής ο μύθος είναι ένας όρος που αναφέρεται σε συγκεκριμένες πτυχές της αφηγηματικής δομής, όπως την πλοκή ή την ιστορία. Ο μύθος είναι δηλαδή για τον Frye μια διαρθρωτική αρχή αλλά και το δομικό υλικό της λογοτεχνίας. Η λογοτεχνία από αυτή την άποψη δεν είναι παρά μετατοπισμένη μυθολογία.

[…] Με όρους αφήγησης, ο μύθος είναι η μίμηση πράξεων που προσεγγίζουν ή εγγίζουν τα νοητά όρια της επιθυμίας. Οι θεοί απολαμβάνουν ωραίες γυναίκες, πολεμούν μεταξύ τους με τιτάνια δύναμη, παρηγορούν και συντρέχουν τον άνθρωπο ή παρακολουθούν τα βάσανά του από το ύψος της αθάνατης ελευθερίας τους. Το γεγονός ότι ο μύθος λειτουργεί στο κορυφαίο επίπεδο της ανθρώπινης επιθυμίας δε σημαίνει πως αναγκαστικά παρουσιάζει τον κόσμο του ως ανοιχτό ή προσπελάσιμο στα ανθρώπινα όντα. Με όρους σημασίας ή διανοίας, ο μύθος είναι ο ίδιος κόσμος νοούμενος ως περιοχή ή πεδίο δράσης (έχοντας κατά νου την αρχή μας ότι η σημασία ή το σχήμα της ποίησης είναι δομή εικονισμού με εννοιολογικές υποδηλώσεις). […]

Ο ρεαλισμός, η τέχνη της αληθοφάνειας, προκαλεί την αντίδραση: «Πόσο όμοιο είναι αυτό μ’ αυτά που ξέρουμε!» Όταν το γραπτό είναι όμοιο με το γνωστό, τότε έχουμε τέχνη εκτεταμένης ή υπονοούμενης παρομοίωσης. Κι όπως ο ρεαλισμός είναι η τέχνη της υπονοούμενης παρομοίωσης, ο μύθος είναι η τέχνη της υπονοούμενης μεταφορικής ταύτισης. […] Στο μύθο βλέπουμε τις δομικές αρχές της λογοτεχνίας απομονωμένες· στο ρεαλισμό βλέπουμε τις ίδιες (όχι παρόμοιες) δομικές αρχές, προσαρμοσμένες στο πλαίσιο της αληθοφάνειας. […] Η παρουσία μυθικής δομής στη ρεαλιστική μυθοπλασία, ωστόσο, για να γίνει αληθοφανής εγείρει ορισμένα τεχνικά προβλήματα, και στα τεχνάσματα που χρησιμοποιούνται για την επίλυση των προβλημάτων αυτών μπορούμε να δώσουνε το γενικό όνομα μετατόπιση.

Ο μύθος, λοιπόν, είναι το ένα άκρο του λογοτεχνικού σχεδίου, ο νατουραλισμός είναι το άλλο, κι ανάμεσά τους εκτείνεται ολόκληρη η επικράτεια του ρομάντζου […].

Northrop Frye, Ανατομία της κριτικής. Τέσσερα δοκίμια, μτφρ. Μαριζέτα Γεωργουλέα, Gutenberg, Αθήνα 1996, σ. 131-132.

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα