Borges: Οι φανταστικές Σειρήνες

Στις «Σειρήνες» του Jorge Luis Borges, το σχετικό λήμμα στο Βιβλίο των φανταστικών όντων (1991), διαπιστώνουμε ακριβώς την ίδια χρήση μιας λογικής της αμφιβολίας και της αντίφασης όπως στον Kafka, όμως, ταυτόχρονα, και την επιμονή σε μια λογική της ετερογένειας, που είναι κοινή στη λογική του μύθου και της φανταστικής λογοτεχνίας. Οι Σειρήνες αναφέρονται μαζί με άλλα φανταστικά όντα πλαισιωμένες από μια σειρά από πραγματολογικά ορθές και μια σειρά από πλασματικές κειμενικές αναφορές από τον Όμηρο έως τον Απολλόδωρο και από τον Πλάτωνα έως τον Tirso de Molina.

Η γνώση όλου του κόσμου και όλων των πραγμάτων που υπόσχονται οι Σειρήνες μοιάζουν να είναι ίσως η πιο σημαντική παρακαταθήκη του μύθου τους, την οποία καταγράφει ο «πρώτος ιστορικός των Σειρήνων», ο Όμηρος, και διασώζει ο Borges διαπιστώνοντας ταυτόχρονα ότι «στο πέρασμα του χρόνου η εικόνα τους έχει μεταβληθεί». Η αναφορά, ωστόσο, «στο πτώμα της Παρθενόπης […] που έδωσε το όνομά της στη Νάπολη» ή «ότι τον έκτο αιώνα πιάσανε μια σειρήνα στην Βόρεια Ουαλία, τη βαφτίσανε και σε κάποια παλιά ημερολόγια πήρε την θέση μια αγίας» είναι εμφανώς προϊόντα της φαντασίας, τα οποία δεν έχουν καμία σχέση με τον αρχαίο μύθο. Αντίθετα, η παραδοξότητά τους και η αιφνίδια γειτνίασή τους με τον ομηρικό μύθο των Σειρήνων ξενίζουν.

Αν, λοιπόν, ο Kafka μεταμορφώνει αντιστρέφοντας και μετατοπίζοντας τον αρχικό ομηρικό μύθο, ο Borges τον συνδέει με αλλότρια προς τον μύθο και ετερόκλητα μεταξύ τους στοιχεία κλονίζοντας μέσω της αταξίας που αποτυπώνεται με αυτόν τον τρόπο, «όλες τις οικειότητες της σκέψης μας», όπως σημειώνει ο Michel Foucault. Πρόκειται για «μια αταξία που κάνει να σπινθηροβολούν τα αποσπάσματα πολυάριθμων δυνατών τάξεων μέσα στην χωρίς νόμο και γεωμετρία διάσταση του ετερόκλητου» (Foucault 1986, 14).

Με δεδομένο μάλιστα ότι το λήμμα «Σειρήνες» συνυπάρχει με λήμματα που αφορούν άλλα φανταστικά όντα, όπως τις «Αντιλόπες με έξι πόδια», τους «κουτσούς Βούφνικς», το «Όντραντεκ» (από το ομώνυμο διήγημα του Kafka) ή τις «Συλφίδες», γίνεται αντιληπτό ότι ο μύθος των Σειρήνων σε αυτή τη, χωρίς συνεκτικό ιστό, κατάταξη είναι μια μικρή ψηφίδα σε ένα αλλόκοτο πολυδιάστατο μωσαϊκό, που αποτελείται από τη μυθολογική και λογοτεχνική παράδοση, αλλά ανοίγεται και σε νέους μυθικούς λαβυρίνθους.

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα