Πώς αφηγείται το φωτογραφικό κείμενο;

Μπορούμε ενδεχομένως να διατυπώσουμε και αλλιώς το ερώτημα: πώς διαβάζουμε το φωτογραφικό κείμενο; Ίσως όχι πολύ διαφορετικά από το λογοτεχνικό. Στο φωτογραφικό κείμενο αναγνωρίζουμε βασικά οπτικά στοιχεία, μια σκελετική δομή, για παράδειγμα, έναν στρατιώτη που πέφτει στο πεδίο της μάχης, χτυπημένος από τα πυρά του εχθρού, στη διάσημη φωτογραφία από το μέτωπο του Ισπανικού Εμφυλίου του Robert Capa (1936). Καλούμαστε να συνδέσουμε και να νοηματοδοτήσουμε τα στοιχεία αυτά, λαμβάνοντας υπόψη τον χρόνο και τις συνθήκες λήψης της φωτογραφίας, καθώς και την ταυτότητα του λήπτη. Επομένως, η αφηγηματικότητα του φωτογραφικού κειμένου δεν αφορά μόνο τη δισδιάστατη εικόνα που βλέπουμε, είτε τυπωμένη είτε σε κάποια ψηφιακή οθόνη. Αφορά αυτό που η Ariella Azoulay (2012) ονομάζει φωτογραφικό γεγονός.

Ο χρόνος της φωτογραφίας είναι το παρόν, από την άποψη ότι το οπτικό της περιεχόμενο επιτελείται εκ νέου κάθε φορά που τη βλέπουμε. Η αποφασιστική στιγμή που ο φωτογράφος πατάει το κουμπί της μηχανής, την απομονώνει ιστορικά από όσα προηγήθηκαν και δυνητικά από όσα έπονται. Η παγιωμένη στον χρόνο εικόνα δημιουργεί ένα αίνιγμα συνθηκών στον θεατή, ο οποίος καλείται να αποκαταστήσει τη χρονική ακολουθία της σκηνής. Η ταυτότητα του λήπτη έχει, επίσης, ιδιάζουσα σημασία, εφόσον αυτός μπορεί να θεωρηθεί νοητός αφηγητής.

Συμπληρωματικά τεχνικά στοιχεία, επίσης, επεμβαίνουν στο νόημα μιας φωτογραφικής εικόνας, όπως επεμβαίνει η τεχνική στη δημιουργία μιας ζωγραφικής εικόνας: με τί είδους μηχανή τραβήχτηκε, αν υπήρξε επεξεργασία και τί είδους (ερώτημα που εντείνεται σε σημασία στην ψηφιακή εποχή), από ποια γωνία, αν το κάδρο κόπηκε, τί ακριβώς αποκλείστηκε κλπ. Όπως και με το λογοτεχνικό κείμενο, η αφηγηματική δυναμική της εικόνας πολλαπλασιάζεται ανάλογα με την ικανότητα του αναγνώστη/θεατή να θέτει βάσιμα ερωτήματα γύρω από αυτήν ως γεγονός και όχι ως αντικείμενο, δηλαδή να αναρωτηθεί για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες τραβήχτηκε η φωτογραφία, για την ιδεολογική της χρήση, για το ιστορικό πλαίσιο δημιουργίας της καθώς και για τις συνθήκες κατανάλωσής της, οι οποίες μπορεί να αφορούν έντυπα όπου δημοσιεύτηκε, αρχεία όπου περιλήφθηκε (δημόσια και ιδιωτικά), ή, στην ψηφιακή εποχή, ηλεκτρονικές πλατφόρμες μέσω των οποίων διακινήθηκε. Η αντιληπτική ικανότητα του θεατή/αναγνώστη, όσον αφορά το φωτογραφικό κείμενο, οδηγεί στο πεδίο του οπτικού αλφαβητισμού: είναι μια ικανότητα που μπορεί να καλλιεργηθεί, εφόσον τεθούν οι συντεταγμένες, τις οποίες πρέπει ο θεατής να λαμβάνει υπόψη (Howard 2003).

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα