Η υπόσταση του ποιητικού λόγου συνδέεται με την ανάγκη ρυθμικής έκφρασης μέσω της εικονοποιίας. Το περιεχόμενο της ποίησης είναι συνήθως πιο πυκνό και αξιομνημόνευτο και το ύφος της πιο διεισδυτικό και αμεσότερα επιβλητικό επί του κοινού από τον καθημερινό ή πεζό λόγο. Η καταφυγή στην ποίηση τόσο για τους δημιουργούς όσο και για τους αναγνώστες της έχει βάση ψυχολογική και βιολογική (συρρίκνωση και επέκταση των πνευμόνων, παλμό του αίματος, χτύπο της καρδιάς) (Thompson 1978, 6). Η ρυθμική, ηχητική και κινητική διεργασία του λόγου μέσω της ποίησης συνδέεται με τον ρυθμό άλφα του ανθρώπινου εγκεφάλου που λειτουργεί ως τρόπος οργάνωσης και χρονομέτρησης των κιναισθητικών και νευροφυσιολογικών γλωσσικών λειτουργιών (Lenneberg 1967).

Οι ορισμοί της ποίησης εστιάζουν σε χαρακτηριστικά όπως η επανάληψη και ο ρυθμός, δίνοντας έμφαση στις αρχές που διαχωρίζουν την ποίηση από την πρόζα. Ως μια θεμελιακή δημιουργική πράξη με κύριο υλικό της τη γλώσσα, η ποίηση χρησιμοποιεί συγκεκριμένες μορφές και συμβάσεις για να επεκτείνει την κυριολεκτική σημασία των λέξεων ή για να προκαλέσει αντιδράσεις στις αισθήσεις ή τα συναισθήματα. Τεχνάσματα όπως η συνήχηση, η παρήχηση, η ονοματοποιία ή ο ρυθμός, χρησιμοποιούνται για να επιτύχουν ιδιαίτερα αποτελέσματα, αισθητικά, μουσικά ή λειτουργικά (επικλητικά). Η χρήση της αμφισημίας, του συμβολισμού, της ειρωνείας και άλλων μορφολογικών στοιχείων του ποιητικού λόγου καθιστά ένα ποίημα ανοιχτό σε πολλαπλές ερμηνείες. Αντίστοιχα, η μεταφορά και η παρομοίωση συντονίζουν ανόμοιες εικόνες διαστρωματώνοντας έννοιες και διαμορφώνοντας πρωτότυπους συσχετισμούς. Ενώ κάθε γλώσσα και πολιτισμός οδηγεί στην καλλιέργεια συγκεκριμένων χαρακτηριστικών της ποίησης, στον σημερινό παγκοσμοποιημένο κόσμο οι ποιητές δανείζονται τεχνικές και μορφές από διαφορετικές κουλτούρες και γλώσσες.

Καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ποίησης αναλαμβάνει το πολιτιστικό και κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσονται τα ποιητικά είδη και οι μορφές. Η ποίηση που καταγράφει τα ιστορικά γεγονότα στην επική μορφή θα είναι απαραίτητα μακροσκελής και αφηγηματική, αυτή που χρησιμοποιείται για λειτουργικούς σκοπούς (ύμνοι, ψαλμοί) είναι σύντομη με εκφραστικές εντάσεις, ενώ η ελεγειακή και η τραγική σκοπό έχουν την πρόκληση έντονων συναισθηματικών αντιδράσεων. Ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του περιγράφει τρία ποιητικά είδη, το επικό, το κωμικό και το τραγικό, ενώ μεταγενέστεροι διανοητές διέκριναν την ποίηση σε επική, λυρική και δραματική, με την κωμωδία και την τραγωδία να αποτελούν υποείδη της δραματικής ποίησης. Μετά την Αναγέννηση η ποίηση ορίστηκε σε αντιπαράθεση προς την πρόζα, δηλαδή έναν τρόπο γραφής περισσότερο αναλυτικό και γραμμικό. Μια τέτοια αντιπαραβολή συνέδεσε την ποίηση με μια διάθεση απόδοσης του ωραίου ή του υψηλού, χωρίς το βάρος της εμπλοκής της με τη διεργασία της λογικής ή αφηγηματικής σκέψης. Αυτή η προσέγγιση, που αντιμετωπίζει την αφηρημένη και διαφοροποιημένη από την εννοιακή λογική μορφή ως στοιχείο κλειδί της επιτυχούς ποιήσεως, άσκησε ιδιαίτερη επιρροή στον 20ό αιώνα, στη διάρκεια του οποίου πραγματοποιήθηκε η σύγκλιση ποιητικών παραδόσεων λόγω μιας εξαπλούμενης παγκοσμιοποίησης για λόγους πολιτικούς και τεχνολογικούς. Επιπλέον, και υπό το φως της μοντερνιστικής παράδοσης, η ποίηση αντιμετωπίστηκε ως καλλιτεχνική δημιουργία μέσω της γλώσσας, ενώ διατυπώθηκε και η άποψη ότι κάθε ορισμός της είναι περιοριστικός.