Κοινό σημείο αναφοράς των ανθολογούμενων ποιημάτων αποτελεί η Ελένη σε διαφορετικές εκδοχές του μύθου της και σε διαφορετικούς συμβολισμούς της. Παράλληλα μπορούν να διαβαστούν η «Ελένη» του Γιώργου Σεφέρη, η «Ελένη» του Σωτήρη Σκίπη, ο «Ύμνος στην Ελένη» του Άγγελου Σικελιανού, καθώς και η «Ελένη» του Οδυσσέα Ελύτη.
Ελένη
…Δίδωσι δ’ οὐκ ἔμ’ ἀλλ’ ὁμοιώσασ’ ἐμοὶ
εἴδωλον ἔμπνουν οὐρανοῦ ξυνθεῖσ’ ἄπο
Πριάμου τυράννου παιδί· καὶ δοκεῖ μ’
ἔχειν,
κενὴν δόκησιν, οὐκ ἔχων…
Ευριπίδης (Ελένη, 33-36)
Είμ’ η Ελένη· από του Ήλιου την πηγή χυμένη εγώ, το χρυσόνειρο είμαι του Ήλιου και στον Ήλιο, εκεί, γυρνώ· γύρω μου, όχι· σε είδωλό μου θεόπλαστο ολοζωντανό θεοί και ήρωες γύρω αψήφησαν πόλεμο και χαλασμό. Όχι εμένα! τον υπέρκαλο νυχτανεβασμένο ίσκιο μου σε γη και ώρα στοιχειωμένη πήρε ταίρι ο γόης Κιμμέριος· είμ’ η ανέγγιχτη κι η αχάλαστη, κι η άφταστη. Και είμ’ η Ελένη.
Κωστής Παλαμάς, Η ασάλευτη ζωή, Tυπ. Εστίας, Αθήνα 1904 [= Άπαντα, τόμ. Γ΄, Μπίρης, Αθήνα χ.χ., σ. 82].
Η Ελένη
[…] Πριν από λίγους μήνες, με το χαμό του αντρός μου, (μήνες τάχα ή χρόνια;) παράτησα για πάντα τον Δούρειο Ίππο μου, κάτω στο στάβλο, μαζί με τα γέρικα άλογά του, να σεργιανάνε μέσα του οι αράχνες κι οι σκορπιοί. Δε βάφω πια τα μαλλιά μου.
Μεγάλες κρεατοελιές φυτρώσανε στο πρόσωπό μου. Χοντρές τρίχες μου ζώσανε το στόμα — τις πιάνω· δεν κοιτιέμαι στον καθρέφτη — άγριες τρίχες, μακριές, — σαν κάποιος άλλος να θρονιάστηκε εντός μου, ένας αδιάντροπος, κακόβουλος άντρας, και τα δικά του γένια βγαίνουν απ’ το δικό μου δέρμα. Τον αφήνω· —τί να κάνω;— φοβάμαι μήπως αν τον έδιωχνα, θα ’σερνε πίσω του και μένα.
Μη φύγεις. Μείνε λίγο ακόμα. Έχω τόσον καιρό να μιλήσω. Κανείς δεν έρχεται πια να με δει. Βιαστήκαν όλοι να φύγουν. Το ’δα στα μάτια τους — βιαζόνταν όλοι να πεθάνω. Δεν κυλάει ο χρόνος. Οι δούλες με μισούν. Ακούω τις νύχτες να μου ανοίγουν τα συρτάρια, να παίρνουν τις δαντέλες, τα κοσμήματα, τα χρυσά τάλαντα· — ποιός ξέρει αν θα μ’ αφήσαν κάνα φόρεμα της προκοπής για μια ώρα ανάγκης και κάνα ζευγάρι παπούτσια. Τα κλειδιά μού τα πήραν κι εκείνα κάτω απ’ το μαξιλάρι μου· — δε σάλεψα διόλου· έκανα πως κοιμόμουν — έτσι κι αλλιώς μια μέρα θα τα παίρναν· — ας μην ξέρουν τουλάχιστο πως ξέρω. […]
ΚΑΡΛΟΒΑΣΙ, ΣΑΜΟΣ, Μάιος – Αύγουστος 1970
Γιάννης Ρίτσος, Η Ελένη, Κέδρος, Αθήνα 1972 [= Ποιήματα ΣΤ΄. Τέταρτη διάσταση (1956-1972), Κέδρος, Αθήνα 232007, σ. 276-277].
Η Ελένη
Το βαθύ νόημα των ονείρων είναι το σκοτάδι· οι ιδέες τους εκφράζονται με άλλα όνειρα. Η περιγραφή του ερώμενου είναι κι αυτή μια ερωτική πράξη. Σκέφτομαι = ζω μια άλλη ζωή παράλληλη. Ο Έζρα Πάουντ κλείνει τα μάτια σφιχτά σα να τον σουβλίζουν. Μες στη σιωπή του τα ποιήματά του ξαναρχίζουν τη ζωή ανανεωμένα. Ο κόσμος που χάσκει ανοιχτός κάτω απ’ τα πόδια σου περιμένει να του πεις, ναι, ότι τον αγαπάς, πριν σε καταβροχθίσει. Φτιάχνεις έναν έρωτα τότε για να προστατευτείς απ’ το φαρδύ τοπίο. Ο Μενέλαος έχει ζήσει κι αυτός το δράμα της εμορφιάς ως χαμένος. Μες στα άγαρμπα, πορφυρά του παντελόνια πλέει το πέος του σαν ψάρι σε μολυσμένα ύδατα. Όχι, όχι καλύτερα να είχε φτιάξει αυτός την Ελένη κι ας ήταν ένα ποίημα μόνο.
Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Ενάντιος έρωτας, Κέδρος, Αθήνα 1982 [= Όταν το σώμα. Επιλογή (1963-1988), Ύψιλον, Αθήνα 1988, σ. 129].
