Κείμενα & επιλογή υλικού
Ευαγγελία Φρυδάκη & Ευαγγελία Καλούδη
Ευαγγελία Φρυδάκη & Ευαγγελία Καλούδη
Οι αναγνώστες, ως ουσιαστικοί παράγοντες της λογοτεχνικής επικοινωνίας, ήρθαν στο προσκήνιο μόλις στο β΄ μισό του 20ού αιώνα. Μέχρι τότε η ανάγνωση ήταν αντιληπτή ως μονόδρομη επικοινωνία, στην οποία την πρωτοκαθεδρία κατείχαν οι συγγραφείς, πομποί μηνυμάτων, τα οποία οι αναγνώστες/δέκτες όφειλαν διαισθητικά να προσεγγίσουν και στη συνέχεια να οικειοποιηθούν, προκειμένου να συγκροτήσουν την ατομική και εθνική τους ταυτότητα. Από τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα, η έμφαση άρχισε σταδιακά να μετατοπίζεται από τους συγγραφείς στα κείμενα, και από αυτά στους αναγνώστες και στη διαδικασία της ανάγνωσης, η οποία στις μέρες μας πλέον προσεγγίζεται ως αμφίδρομη επικοινωνία. Οι θεωρητικοί της λογοτεχνίας έχουν επιχειρήσει κατά τις τελευταίες δεκαετίες να κατηγοριοποιήσουν τους τρόπους με τους οποίους οι αναγνώστες ανταποκρίνονται ως ενεργοί και δημιουργικοί συντελεστές στα κείμενα ακολουθώντας πολλαπλές αφετηρίες και θέτοντας ποικίλους σκοπούς αλλά και αντίστοιχες στρατηγικές για να τους επιτύχουν. Στην ενότητα αυτή, επιχειρούμε να παρουσιάσουμε το φάσμα των δυνατών ανταποκρίσεων του αναγνώστη στα κείμενα, εξετάζοντας σε ποια στοιχεία τους προσανατολίζεται και με ποια αλληλεπιδρά κατά την ανάγνωσή τους. Στην παρουσίαση αυτή, θα αξιοποιήσουμε επιμέρους τυπολογίες, με κύρια αυτή του Beach (1993), στην οποία αντανακλώνται και οι εξελίξεις στο πεδίο της Θεωρίας της Λογοτεχνίας κατά τον 20ό αιώνα: από μια αρχική εστίαση στο κείμενο, η έμφαση πέφτει διαδοχικά στο βίωμα και την ψυχολογική ταυτότητα των αναγνωστών, ενώ, στη συνέχεια, οι ανταποκρίσεις των αναγνωστών —αλλά και η ανάγνωση ευρύτερα— προσεγγίζονται από την κοινωνική, πολιτισμική και ιστορική τους οπτική. Είναι σημαντικό ότι οι διαστάσεις αυτές μέσω της λειτουργικής τους συνύπαρξης έχουν εμπλουτίσει τις γνώσεις μας για τις αναγνωστικές πρακτικές, και, κατά συνέπεια, τη διδασκαλία της λογοτεχνίας με νέους προσανατολισμούς και γόνιμα ερωτήματα σχετικά με το τί είναι η λογοτεχνική (ανά-)γνωση και πώς αυτή θα μπορούσε να αποτελέσει πρωταρχικό σκοπό του μαθήματος της λογοτεχνίας.
- Abrams, M.H. 1953. The Mirror and the Lamp: Romantic Theory and the Critical Tradition. Οξφόρδη: Oxford University Press. [Στα ελληνικά: Ο καθρέφτης και το φως. Μτφρ. Άρης Μπερλής. Αθήνα: Κριτική. 2001].
- Adam, J.-M. 1976. Linguistique et discours litteraire. Theorie et pratique des textes. Παρίσι: Larousse.
- Balibar, É. & P. Macherey. 1978. Literature as an ideological form. Oxford Literary Review 3/1: 4-12.
- Barry, P. 2013. Γνωριμία με τη θεωρία. Μια εισαγωγή στη λογοτεχνική και πολιτισμική θεωρία. Mτφρ. Αναστασία Νάτσινα. Αθήνα: Βιβλιόραμα.
- Barthes, R. 1977. Introduction to the structural analysis of narratives. Στο Image- Music-Text, επιμ.-μτφρ. Stephen Heath, 79-124. Νέα Υόρκη: Hill and Wang.
- Beach, R. 1993. A Teachers’ Introduction to Reader-Response Theories. Urbana, Illinois: National Council of Teachers in English.
- Booth, W. 1961. The Rhetoric of Fiction. Σικάγο: The University of Chicago Press.
- Chatman, S. 1978. Story and Discourse: Narrative Structure in Fiction and Film. Ithaca/Λονδίνο: Cornell University Press.
- Compagnon, A. 2003. Ο δαίμων της Θεωρίας. Λογοτεχνία και κοινή λογική. Mτφρ. Απόστολος Λαμπρόπουλος, επιμ.-θεώρ. μτφρ. Άννα Τζούμα. Αθήνα: Μεταίχμιο.
- Culler, J. 1992. Structuralist Poetics. Structuralism, Poetics and the Study of Literature. Λονδίνο: Routledge.
- ——. 2000. Λογοτεχνική Θεωρία. Μία συνοπτική εισαγωγή. Μτφρ. Καίτη Διαμαντάκου. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
- Das, K. 2014. Decoding the text and the “power” of the reader. International Refereed Research Journal 5/2: 86-92.
- Demir, Y. 2014. Disparity among the concept of “the Reader” proposed by Reader Response Critics. Journal of Language and Literature Education 11: 84-89.
- Dilthey, W. 1924. Das Erlebnis und die Dichtung, 9η έκδ. Λειψία: Teubner.
- Eagleton, T. 1996. Εισαγωγή στη θεωρία της λογοτεχνίας. Εισαγ.-θεώρηση μτφρ. Δημήτρης Τζιόβας. Μτφρ. Μιχάλης Μαυρωνάς. Αθήνα: Οδυσσέας.
- Fish, St. 1980. Is There a Text in This Class? The Authority of Interpretive Communities. Cambridge, MA: Harvard University Press.
- Flynn, E.A. 2000. Kοινωνικό φύλο και ανάγνωση. Στο Όψεις της ανάγνωσης, επιμ. Μαίρη Λεοντσίνη. Μτφρ. Κώστας Αθανασίου & Φώτης Σιατίτσας, 267-297. Αθήνα: Νήσος.
- Freund, E. 1987. The Return of the Reader. Reader-Response Criticism. Λονδίνο/Νέα Υόρκη: Methuen.
- Gaillard, Fr. 1973. Code(s) littéraires et idéologie. Littérature 12: 21-35.
- Galda, L. & R. Beach. 2001. Response to literature as a cultural activity. Reading Research Quarterly 36/1: 64-73.
- Genette, G. 1972. Figures III. Παρίσι: Seuil.
- ——. 1983. Nouveau discours du récit. Παρίσι: Seuil.
- Goldmann, L. 1964. Pour une sociologie du roman. Παρίσι: Gallimard.
- Greimas, A.J. 1966. Sémantique Structurale. Παρίσι: Larousse.
- Holland, N. 1968. The Dynamics of Literary Response. Νέα Υόρκη: Oxford University Press.
- ——. 1975. Five Readers Reading. New Haven: Yale University Press.
- ——. 1979. Reading and identity. A psychoanalytic revolution. Academy Forum (American Academy of Psychoanalysis) 23: 7-9.
- Iser, W. 1970. Die Appelstructur der Texte. Κωνσταντία: Universitätsverlag Konstanz.
- ——. 1972. The reading process. A phenomenological approach. New Literary History 3/2: 279-299.
- ——. 1974. The Implied Reader: Patterns of Communication in Prose Fiction from Bunyan to Beckett. Βαλτιμόρη: The John Hopkins University Press.
- ——. 1978. The Act of Reading. A Theory of Aesthetic Response. Βαλτιμόρη: The John Hopkins University Press.
- ——. 1991. Προς μια λογοτεχνική ανθρωπολογία. Μτφρ. Στ. Ροζάνης. Λόγου Χάριν 2: 3-24.
- ——. 2000. Do I write for an audience? PMLA 115/3: 310-314.
- Jauß, H.R. 1975. Der Leser als Instanz einer neuen Geschichte der Literatur. Poetica 7/3-4: 325-343 [= Κάλφας, Αντ. 1993, σ. 11].
- ——. 1982. Towards an Aesthetic of Reception. Μτφρ. Timothy Bahti. Εισαγ. Paul de Man. Minneapolis: University of Minnesota Press.
- ——. 1992. Κριτική Γραμματολογία και επιστήμες του ανθρώπου: Συνέντευξη με τον Hans Robert Jauss. Μτφρ. Γ. Ξηροπαΐδης. Λόγου Χάριν 3: 19-32
- ——. 1995. Η θεωρία της πρόσληψης. Τρία μελετήματα. Εισαγ.-μτφρ.-επίμ. Μίλτος Πεχλιβάνος. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας».
- Langer, J. 1995. Envisioning Literature. Literary Understanding and Literature Instruction. Νέα Υόρκη: Teachers College Press.
- ——. [1991] 2000. Literary Understanding and Literature instruction. National Research Center on English Learning & Achievement, Report series 2.11. Διατίθεται εδώ .
- Larivaille, P. 1974. L’analyse (morpho) logique du recit. Poétique 19: 368-388.
- Mahieu, R. 2000. Η κοινωνιοκριτική ως αναγνωστική πρακτική. Στο Maurice Delcroix & Fernard Hallyn, Εισαγωγή στις σπουδές της Λογοτεχνίας. Μέθοδοι του κειμένου, επιμ.-μτφρ. Ι.Ν. Βασιλαράκης, 351-363. Αθήνα: Gutenberg.
- Marshall, J.D., P. Smagorinsky & M.W. Smith. 1995. The Language of Interpretation. Patterns of Discourse in Discussions of Literature. Urbana, Illinois: National Council of Teachers of English.
- Μartin, W. 1986. Narrative structure: A comparison of methods. Στο Recent Theories of Narrative. Ithaca/Λονδίνο: Cornell University Press. [Στα ελληνικά: Θεωρία της αφήγησης, επιμ.-μτφρ. Βασίλης Καλλιπολίτης. Αθήνα: Εξάντας. 1991].
- Mercer, N. 2000. Η συγκρότηση της γνώσης. Γλωσσική αλληλεπίδραση μεταξύ εκπαιδευτικών και εκπαιδευομένων. Μτφρ. Μαρία Κ. Παπαδοπούλου. Αθήνα: Μεταίχμιο.
- Nystrand, M., L.L. Wu, A. Gamoran, S. Zeiser & D. Long 2001. Research Questions in Time: Investigating the Structure and Dynamics of Unfolding Classroom Discourse. Νέα Υόρκη: The National Research Center on English Learning & Achievement/The University at Albany.
- Οtten, Μ. 2000. Σημειολογία της ανάγνωσης. Στο Maurice Delcroix & Fernard Hallyn, Εισαγωγή στις σπουδές της Λογοτεχνίας. Μέθοδοι του κειμένου, επιμ.-μτφρ. Ι.Ν. Βασιλαράκης, 407-421. Αθήνα: Gutenberg.
- Propp, V.J. 2009. Mορφολογία του παραμυθιού. Η διαμάχη με τον Κλωντ Λεβι-Στρως και άλλα κείμενα, πρόλ.-μτφρ. Αριστέα Παρίση. Αθήνα: Καρδαμίτσας.
- Purves, A.C. 1973. Literature Education in Ten Countries. International Studies in Evaluation II. Στοκχόλμη: Almqvist & Wiksell.
- Rabinowitz, P.J. 2004. Άλλες αναγνωστικές θεωρίες. Στο Από τον φορμαλισμό στον μεταδομισμό, επιμ. Raman Selden, θεώρ. μτφρ. Μίλτος Πεχλιβάνος & Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, 522-562. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών/Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
- Rosenblatt, L.M. [1938] 1995. Literature as Exploration. Νέα Υόρκη: Modern Language Association.
- ——. 1960. Literature: The reader’s role. The English Journal 49/5: 304-310 & 315-316.
- Richards, Ι.A. 1924. Principles of Literary Criticism. Λονδίνο: Routledge & Kegan Paul.
- Shi, Y. 2013. Review of Wolfgang Iser and his Reception Theory. Theory and Practice in Language Studies 3/6: 982-986.
- Smagorinsky, P. 2001. If meaning is constructed, what’s it made of? Toward a cultural theory of reading. Review of Educational Research 71/1: 133-169.
- Suleiman, S.R. & I. Grosman. 1980. The Reader in the Text. Essays on Audience and Interpretation. New Jersey: Princeton University Press.
- Τomashevsky, B. 1925. Thematics. Στο Russian Formalist Criticism: Four Essays, επιμ. Lee T. Lemon & Marion J. Reis, 61-95. Lincoln/Λονδίνο: University of Nebraska Press.
- Yaqoob, M. 2011. Reader and text: Literary theory and teaching of literature in the twenty first century. Στο 2011 International Conference on Languages, Literature and Linguistics, τόμ. 26, 511-515. Σιγκαπούρη: IACSIT Press.
- Vygotsky, L.S. 1993. Σκέψη και γλώσσα. Μτφρ. Αντζελίνα Ρόδη. Αθήνα: Γνώση.
- ——. 1997. Νους στην κοινωνία. Η ανάπτυξη των ανώτερων ψυχολογικών διαδικασιών. Μτφρ. Άννα Μπίμπου & Στέλλα Βοσνιάδου. Αθήνα: Gutenberg.
- Wittgenstein, L. 1953. Φιλοσοφικές έρευνες. Μτφρ. Π. Χριστοδουλίδης. Αθήνα: Παπαζήσης.
- Βελουδής, Γ. [1994] 2011. Γραμματολογία. Θεωρία λογοτεχνίας. Αθήνα: Πατάκης.
- Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. 1997. Ανάγνωση και Σχολείο. Αθήνα: Ε.ΚΕ.ΒΙ.
- Καλούδη, Ευ. 2013. Ο διάλογος ως μηχανισμός συγκρότησης της γνώσης στο μάθημα της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Διδακτορική διατριβή, Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
- Κάλφας, Α. 1993. Ο μαθητής ως αναγνώστης. Λογοτεχνική θεωρία και διδακτική πράξη. Θεσσαλονίκη: Τα τραμάκια.
- Πεχλιβάνος, Μ. 2002. Μετά τριάντα έτη: Ξαναδιαβάζοντας την αναγνωστική θεωρία του Wolfgang Iser. Δια-κείμενα 4: 15-27.
- Τζιόβας, Δ. 1987. Μετά την Αισθητική. Θεωρητικές δοκιμές και ερμηνευτικές αναγνώσεις της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Αθήνα: Γνώση.
- Φρυδάκη, Ευ. 1999. Ευέλικτες χρήσεις της λογοτεχνικής θεωρίας: το παράδειγμα του συνδυασμού της πρόσληψης και της κοινωνιοκριτικής. Στο Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, επιμ. Βενετία Αποστολίδου & Ελένη Χοντολίδου, 167-175. Αθήνα: τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός.
- ——. 2003. Η θεωρία της λογοτεχνίας στην πράξη της διδασκαλίας. Αθήνα: Κριτική.
