Ιδεολογία και ανάγνωση

Κείμενα & επιλογή υλικού
Γιάννης Παπαθεοδώρου

Η λογοτεχνία ως προνομιακό συμβολικό σύστημα ενεργοποιεί ποικίλες αναπαραστάσεις της πραγματικότητας μέσα από τις οποίες γίνεται αντιληπτή η πραγματική και φαντασιακή θέαση του κοινωνικού κόσμου. Από αυτή την άποψη, η ανάγνωση συνδέεται οργανικά με την ιδεολογία, τόσο ως διαδικασία αισθητικής εμπειρίας όσο και ως ευρύτερη πολιτισμική πρακτική. Ήδη από τη δεκαετία του ’60, σημειώθηκε μια σημαντική στροφή από τη μελέτη του συγγραφέα και του κειμένου στη μελέτη του ρόλου του αναγνώστη. Προωθώντας την ιδέα της «κατασκευής του νοήματος», μια σειρά από θεωρητικούς της λογοτεχνίας απέρριψαν την ιδέα μιας ομοιογενούς αναγνωστικής κοινότητας και ενός «κοινά αποδεκτού» νοήματος. Σταδιακά έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στην ανάγνωση ως δυναμική διαδικασία που αποκαλύπτει τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο «κατοικούν» τα διάφορα υποκείμενα και οι κοινωνικές ομάδες στην παραγωγή του νοήματος και της ερμηνείας. 

Η ανάγνωση έπαψε να παραπέμπει σε μια ολοκληρωμένη και αναδρομική «κατάκτηση του νοήματος» και άρχισε να μελετάται μέσα από νέα ερευνητικά ερωτήματα, με έμφαση στα ιδεολογικά συμφραζόμενα: ποιος διαβάζει τί και γιατί; Μέσα σε ποια ιστορική συγκυρία διαμορφώνονται συγκεκριμένες αναγνωστικές τάσεις και συμπεριφορές; Πώς προσλαμβάνεται η κατηγοριοποίηση των αναγνωστικών διακρίσεων ανάμεσα στη λόγια και στη λαϊκή/μαζική λογοτεχνία; Ποιες είναι οι πολιτισμικές συνθήκες που ευνοούν τη δημοφιλία ορισμένων λογοτεχνικών ειδών σε επιμέρους αναγνωστικές κοινότητες; Πώς μπορούμε να ξαναγράψουμε την Ιστορία της Λογοτεχνίας ιδωμένη από τη σκοπιά της Ιστορίας της Ανάγνωσης;

  • Boyarin, J., επιμ. 1993. The Ethnography of Reading. Berkeley: University of California Press.
  • Eagleton, T. 1991. Ideology. An Introduction. Λονδίνο/Νέα Υόρκη: Verso.
  • Eco, U. 1984. The Role of the Reader. Explorations in the Semiotics of Texts. Bloomington: Indiana University Press.
  • Fischer, St.R. 2003. A History of Reading. Λονδίνο: Reaktion Books.
  • Iser, W. 1978. The Act of Reading. A Theory of Aesthetic Response. Βαλτιμόρη: The John Hopkins University Press.
  • Manguel, A. 1997. Η ιστορία της ανάγνωσης. Μτφρ. Λύο Καλοβυρνάς. Αθήνα: Λιβάνης.
  • Rabinowitz, P.J. 2004. Άλλες αναγνωστικές θεωρίες. Στο Από τον φορμαλισμό στον μεταδομισμό, επιμ. Raman Selden, θεώρ. μτφρ. Μίλτος Πεχλιβάνος & Μιχάλης Χρυσανθόπουλος, 522-562. Θεσσαλονίκη: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης & Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών/Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
  • Tompkins, J.P., επιμ. 1980. Reader-Response Criticism. From Formalism to Post-Structuralism. Βαλτιμόρη/Λονδίνο: The Johns Hopkins University Press.
  • Williams, R. 1994. Κουλτούρα και ιστορία. Πρόλ.-μτφρ. Βενετία Αποστολίδου. Αθήνα: Γνώση.
  • Αγγέλου, Άλκ. [1997] 32012. Από αναγνώστη σε αναγνώστη. Στο Από τον Λέανδρο στον Λουκή Λάρα, 1-7. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
  • Βολοσίνοφ, Β.Ν. 1998. Μαρξισμός και φιλοσοφία της γλώσσας. Τα βασικά προβλήματα της κοινωνιολογικής μεθόδου στην επιστήμη της γλώσσας. Μτφρ.-πρόλ. Βασίλης Αλεξίου. Αθήνα: Παπαζήσης.
  • Γκράμσι, Α. 1982. Σοσιαλισμός και κουλτούρα. Μτφρ.-σχόλια Γιώργος Μαχαίρας & Tania Gori. Εισαγ. Paolo Spriano. Αθήνα: Στοχαστής.
  • Καψάλης, Δ. 2008. Το καμαράκι κάτω από τη σκάλα. Εννέα δοκίμια. Αθήνα: Άγρα.
  • Τζούμα, Ά. 1991. Η διπλή ανάγνωση του κειμένου. Για μια κοινωνιοσημειωτική της αφήγησης. Αθήνα: Επικαιρότητα.
  • Τοντορόφ, Τ. 1994. Κριτική της κριτικής. Ένα μυθιστόρημα μαθητείας. Μτφρ. Γιάννης Κιουρτσάκης. Πρόλ. Παν. Μουλλάς. Αθήνα: Πόλις.
Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα