Το δοκίμιο αποτελεί δοκιμή πραγμάτευσης ενός θέματος όχι υπό την έννοια της επιστημονικής μελέτης αλλά του προσωπικού στοχασμού. Τα θέματά του μπορεί να αντλούνται από το πεδίο του κοινωνικού, φιλοσοφικού ή και επιστημονικού προβληματισμού, στοχεύει ωστόσο στην έκφραση της υποκειμενικής οπτικής του συγγραφέα, κάποτε ακόμα και της απλής ψυχαγωγίας, και όχι σε μια αντικειμενική ανάπτυξη. Η έκτασή του είναι κατά κανόνα σύντομη, καθώς ο συγγραφέας του δεν φιλοδοξεί να εξαντλήσει το θέμα του. Αν και μορφές δοκιμίου έχουν αναπτυχθεί από την αρχαιότητα, το είδος οφείλει τη σημερινή του ονομασία και μορφή στον Michel de Montaigne, που γράφει τα δοκίμιά του (Essais) το 1580.

Στην Ελλάδα το δοκίμιο αναπτύσσεται κυρίως στον 20ό αιώνα. Ενδεικτική είναι η κυκλοφορία βιβλίου, αυτόνομου δηλαδή κειμένου, που φέρει τον χαρακτηρισμό δοκίμιο το 1929: το Ελεύθερο πνεύμα του Γιώργου Θεοτοκά φιλοδοξεί και πετυχαίνει να γίνει το μανιφέστο της γενιάς του ’30. Σημαντική πρωτιά, που διεκδικεί ο ίδιος συγγραφέας στα ελληνικά δεδομένα, είναι η ενσωμάτωση δοκιμιακού λόγου σε μυθιστόρημα, που επιχειρεί με την Αργώ, τεχνική που έχουν καθιερώσει ο Γερμανός Tomas Mann και ο Αυστριακός Robert Musil. Εκτός από τον Θεοτοκά σημαντικοί έλληνες δοκιμιογράφοι υπήρξαν οι Φώτος Πολίτης, I.Μ. Παναγιωτόπουλος, Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Άγγελος Τερζάκης, Αιμίλιος Χουρμούζιος, Ευάγγελος Παπανούτσος κ.ά.

Το στοχαστικό-προσωπικό δοκίμιο, η μορφή δηλαδή του δοκιμίου που συνδέεται πιο στενά με τη λογοτεχνία γνωρίζει μια ιδιαίτερη ανάπτυξη και εντός του Τύπου και ιδιαίτερα σε ένα είδος περιοδικών που εμφανίζονται στις αρχές του 19ου αιώνα. Στην παραγωγή του ξεχώρισαν λογοτέχνες και δημοσιογράφοι, όπως οι William Hazlitt, Thomas De Quincey, Robert Louis Stevenson, Washigton Irvong, Ralph Waldo Emerson, Henri David Thoreau, Mark Twain, Virginia Woolf, George Orwell, E.M. Forster, Susan Sontag και Toni Morrison.