Κείμενα & επιλογή υλικού
Μαρία Ακριτίδου
Μαρία Ακριτίδου
Tί συμβαίνει με τη χειρονομία ανάληψης της αφήγησης του παρελθόντος; Στην ενότητα αυτή θα δούμε τη σχέση της μυθοπλασίας με την ιστορία. Με τον όρο ιστορία —που, όπως χρησιμοποιείται εδώ, έχει στενά ιστοριογραφική σημασία και δεν πρέπει να συγχέεται με την εξιστόρηση (story)— νοείται η διαμεσολαβημένη γνώση για το ιστορικό (μη βιωμένο) παρελθόν· με τον όρο μυθοπλασία στο συγκεκριμένο λήμμα εννοούμε κυρίως τη μυθοπλαστική αφήγηση σε πεζό, καθώς αυτή, πολύ περισσότερο από την ποίηση, έχει συνδεθεί με την αναπαραστατική λειτουργία (Παρίσης 2007). Δεν ενδιαφέρει εδώ η ειδολογική ανάλυση αλλά η διερεύνηση των ευρύτερων σχέσεων ιστορίας και μυθοπλασίας, για αυτό και δεν γίνεται λόγος ειδικά για ιστορικό μυθιστόρημα αλλά για μυθοπλαστικά κείμενα εμφανών ιστορικών συμφραζομένων (Τζούμα 1991, 154-160)· με άξονα τη διαμάχη γύρω από την Ορθοκωστά του Θ. Βαλτινού αλλά και την υβριδική αναπαραστατική τεχνική ενός γραφιστικού μυθιστορήματος (Maus), θα προσπαθήσουμε να σκεφτούμε τρόπους ανάγνωσης της ιστορίας εντός της μυθοπλασίας, ή μάλλον, του πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία (και) μέσω του μυθοπλαστικού λόγου. Η εικόνα του έργου του Γύζη, που συνοδεύει αυτό το λήμμα, μια τέτοια στιγμή αποτυπώνει: πρόκειται για καλλιτεχνική αφίσα με τίτλο Ιστορία, για την 6η Διεθνή Έκθεση Τέχνης (1892, Μόναχο)· η αρχαιοπρεπής προσωποποίηση της Ιστορίας που κρατά σύμβολα της τέχνης, είναι ενδεικτική των πολιτισμικών διεργασιών του 19ου αιώνα γύρω από την αναπαράσταση της αρχαιότητας και την ένταξή της στην εθνική αφήγηση. Στο συμπληρωματικό ψηφιακό υλικό ο αναγνώστης θα βρει παραδείγματα και από την ποίηση αλλά και τον κινηματογράφο.
- Groot, J. de. 2010. The historical novel. The New Critical Idiom Series. Λονδίνο & Νέα Υόρκη: Routledge Taylor & Francis Group.
- Katsan, G. 2013. History and National Ideology in Greek Postmodernist Fiction. Madison: Fairleigh Dickinson University Press.
- Knellwolf, Chr. & Chr. Norris, επιμ. 2010. Ιστορία της θεωρίας της λογοτεχνίας: Ιστορικές, φιλοσοφικές και ψυχολογικές όψεις της θεωρίας της λογοτεχνίας στον 20ό αιώνα. Μτφρ. Σωτήρης Παρασχάς, Μίλτος Πεχλιβάνος & Ελένη Σηφάκη. Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών/Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη.
- Lambropoulos, V. 2008. The Rehearsal of Antiquity in Post-modern Greek Fiction. Στο A Singular Antiquity. Archaeology and Hellenic Identity in twentieth-century Greece, επιμ. Dimitris Damaskos & Dimitris Plantzos, 163-171. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη.
- Mackridge, P. & E. Yannakakis, επιμ. 2004. Contemporary Greek Fiction in a United Europe. From Local History to the Global Individual. Οξφόρδη: Legenda.
- Roilos, P. 2004. The Politics of Writing: Greek Historiographic Metafiction and Maro Douka's A Cap of Purple. Journal of Modern Greek Studies 22.1: 1-23.
- Tziovas, D. 2008. Reconfiguring the past: Antiquity and Greekness. Στο A Singular Antiquity. Archaeology and Hellenic Identity in twentieth-century Greece, επιμ. Dimitris Damaskos & Dimitris Plantzos, 287-298. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη.
- White, H. 2015. Λογοτεχνική θεωρία και ιστορική συγγραφή. Μτφρ. Γ. Πινακούλας. Αθήνα: Επέκεινα.
- Αθανασοπούλου, Αφρ 2004. Ιστορία και Λογοτεχνία στο σχολείο. Μια διεπιστημονική πρόταση διδασκαλίας για την κριτική αγωγή των μαθητών στον σύγχρονο πολιτισμό. Στο Η διαθεματικότητα στο σύγχρονο σχολείο & η διδασκαλία της Ιστορίας με τη χρήση πηγών, επιμ. Κ. Αγγελάκος & Γ. Κόκκινος, 101-131. Αθήνα: Μεταίχμιο.
- Αμπατζοπούλου, Φρ. 1998. Ο Άλλος εν διωγμώ. H εικόνα του Εβραίου στη λογοτεχνία. Ζητήματα ιστορίας και μυθοπλασίας. Αθήνα: Θεμέλιο.
- ——. 2000. Ιστορία και μυθοπλασία. Στο Η γραφή και η βάσανος. Ζητήματα λογοτεχνικής αναπαράστασης, 202-228. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
- Αποστολίδου, Β. 2010. Τραύμα και μνήμη. Η πεζογραφία των πολιτικών προσφύγων. Αθήνα: Πόλις.
- ——. 2012. Λογοτεχνία και ιστορία. Μια σχέση ιδιαίτερα σημαντική για τη λογοτεχνική εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας .
- Γαζή, Ε. 2010. Αφηγηματικότητα, Κειμενικότητα και Ιστοριογραφία. Στο Χώρες της Θεωρίας. Ιστορία και Γεωγραφία των Κριτικών Αφηγημάτων, επιμ. Απόστολος Λαμπρόπουλος & Αντώνης Μπαλασόπουλος, 273-296. Αθήνα: Μεταίχμιο.
- Δημάδης, Κ.Α. 2004. Δικτατορία, Πόλεμος και Πεζογραφία 1936-1944. Γιώργος Θεοτοκάς, Μ. Καραγάτσης, Στρατής Μυριβήλης, Λιλίκα Νάκου, Θανάσης Πετσάλης-Διομήδης, Παντελής Πρεβελάκης, Άγγελος Τερζάκης, δεύτερη εμπλουτισμένη έκδοση. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας».
- Καστρινάκη, Αγγ. 2005. Η λογοτεχνία στην ταραγμένη δεκαετία 1940-1950. Αθήνα: Πόλις.
- Εταιρεία Σπουδών. 1997. Ιστορική πραγματικότητα και νεοελληνική πεζογραφία (1945-1995). Επιστημονικό Συμπόσιο της Εταιρείας Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας. Αθήνα: Σχολή Μωραΐτη. Ειδικότερα τα άρθρα: Μουλλάς, Παν. Οριοθετήσεις και διευκρινίσεις, 41‒47 ~ Δάλλας, Γ. Η μεταπολεμική πεζογραφία και η μικροϊστορία: η λανθάνουσα συνάντηση μιας τεχνικής και μιας μεθόδου (μέσα από τις ατομικές φωνές ως μαρτυρίες του υποστρώματος), 81-98 ~ Θαλάσση, Αλεξ. Το ολοκαύτωμα στα Ιωάννινα μέσα από ένα ιστορικό και ένα λογοτεχνικό κείμενο, 101-112 ~ Αποστολίδου, Β. Λαϊκή μνήμη και δομή της αίσθησης στην πεζογραφία για τον εμφύλιο: Από την Καγκελόπορτα στην Καταπάτηση, 113-127 ~ Prinzinger, M. Μύθος, επιθυμία και μνήμη: Η κωδικοποίηση της «ιστορικής πραγματικότητας» στο έργο της Ρέας Γαλανάκη, 129-145 ~ Σταυροπούλου, Ε. Το πραγματικό, το φανταστικό και το παράλογο στο Λοιμό του Ανδρέα Φραγκιά, 147-172 ~ Μικέ, Μ. Ιστορία των ήχων και των ψιθύρων: για τον Εικοστό αιώνα της Μέλπως Αξιώτη, 217-237 ~ Τσιριμώκου, Λ. Το τελευταίο τσιγάρο, 239-247 ~ Χαραλαμπίδου, Ν. Ο λόγος της ιστορίας και ο λόγος της λογοτεχνίας: Δομές αναπαράστασης στην Ορθοκωστά του Θανάση Βαλτινού και στην ιστορία του εμφυλίου, 249-277 ~ Προκοπάκη, Χρ. Ακυβέρνητες Πολιτείες: η Ιστορία στο εργαστήρι του μυθιστοριογράφου, 307-325.
- Κόκκινος, Γ. 1998. Από την ιστορία στις ιστορίες. Προσεγγίσεις στην ιστορία της ιστοριογραφίας, την επιστημολογία και τη διδακτική της ιστορίας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Κοσμάς, Κ. 2002. Μετά την ιστορία: Ιστορία, ιστορικό μυθιστόρημα και εθνικές αφηγήσεις στο τέλος του εικοστού αιώνα. Αδημοσίευτη διδακτορική διατριβή, Fachbereich Philosophie und Geisteswissenschaften, Freie Universität Berlin .
- Κοτζιά, Ελ. & Β. Χατζηβασιλείου. Η ελληνική λογοτεχνία 1974-2000. Στο Ιστορία του νέου ελληνισμού (1770-2000), επιμ. Β. Παναγιωτόπουλος, τόμ. 10 (Η Ελλάδα της ομαλότητας 1974-2000), 183-200. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Λιάκος, Αντ. 2007. Πώς το παρελθόν γίνεται ιστορία; Αθήνα: Πόλις.
- Μικέ, Μ. 1994. Ιστορία και Μυθοπλασία: H αντιποίησις αρχής (1979) του Α. Κοτζιά και Ο Κατσαντώνης (1862) του Κ. Ράμφου. Στο Αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Κοτζιά, 158-188. Αθήνα: Κέδρος.
- ——. 2007. Έρως (αντ)εθνικός. Ερωτική επιθυμία και εθνική ταυτότητα τον 19ο αιώνα. Αθήνα: Πόλις.
- ——. 2008. Ρητορική και ιδεολογία. Από τους Κρητικούς γάμους (1871) του Ι. Ζαμπέλιου στους Αθώους και φταίχτες (2004) της Μ. Δούκα. Νέα Εστία 1810: 659-679 [και στο 2012. Εναρμόνιον κράμα. Δοκίμια για την πεζογραφία, 138-162. Αθήνα: Άγρα].
- Ντενίση, Σ. 1994. Το ελληνικό ιστορικό μυθιστόρημα και ο Sir Walter Scott 1830-1880. Αθήνα: Καστανιώτης.
- Παϊβανάς, Δ. 2012. Βία και αφήγηση. Ιστορία, ιδεολογία και εθνικός πολιτισμός στην πεζογραφία του Θανάση Βαλτινού. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας».
- Παπαθεοδώρου, Γ. 2002. Μυθοπλασία, Ιστορία και Μνήμη. Ο σκληρός Απρίλης του '44 στις Ακυβέρνητες Πολιτείες του Στρατή Τσίρκα. Μνήμων 24: 269-296 [διαθέσιμο στην ψηφιακή βάση του ΕΚΤ ].
- ——. 2007. Το παιχνίδι της μνήμης και της λήθης. Ζητήματα ιστορίας και ιδεολογίας στην πεζογραφία του Θανάση Βαλτινού. Νέα Εστία 1802: 82-94.
- ——. 2010. Αφηγηματικότητα και ιστορική ποιητική. Στο Χώρες της θεωρίας. Ιστορία και γεωγραφία των κριτικών αφηγημάτων, επιμ. Απόστολος Λαμπρόπουλος & Αντώνης Μπαλασόπουλος, 297-322. Αθήνα: Μεταίχμιο.
- Παρίσης, Γ.Ν. 2007. λήμμα «Μυθοπλασία». Στο Λεξικό της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Πρόσωπα. Έργα. Ρεύματα. Όροι, 514-517. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
- Πολίτη, Τζ. 2004. Δοκίμια για το Ιστορικό Μυθιστόρημα. Σταθμοί στην εξέλιξη του είδους. Αθήνα: Άγρα.
- Ραυτόπουλος, Δ. 2012. Εμφύλιος και λογοτεχνία. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
- Τσατσούλης, Δ. 1997. Η περιπέτεια της αφήγησης. Δοκίμια αφηγηματολογίας για την Ελληνική και Ξένη Πεζογραφία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
- Τζιόβας, Δ. 1993. Το παλίμψηστο της ελληνικής αφήγησης. Από την αφηγηματολογία στη διαλογικότητα. Αθήνα: Εκδόσεις Οδυσσέας.
- Τζούμα, Α. 1991. Η διπλή ανάγνωση του κειμένου. Για μια κοινωνιοσημειωτική της αφήγησης. Αθήνα: Επικαιρότητα.
- Τσιριμώκου, Λ. 2000. Εσωτερική Ταχύτητα. Δοκίμια για τη λογοτεχνία. Αθήνα: Άγρα.
- Χατζηγεωργίου, Ν. 2007. λήμμα «Ιστορικό μυθιστόρημα». Στο Λεξικό της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Πρόσωπα. Έργα. Ρεύματα. Όροι, 936-938. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
- Χάτσιον, Λ. 2013. Θεωρητικοποιώντας το μεταμοντέρνο. Στο Η λογοτεχνική θεωρία του εικοστού αιώνα. Ανθολόγιο κειμένων, επιμ. K.M. Newton, μτφρ. Αθανάσιος Κατσικερός & Κώστας Σπαθαράκης, πρόλογος στην ελληνική έκδοση Αλέξης Καλοκαιρινός, 477-488. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
