Η «επιστροφή» της ιδεολογίας στη μελέτη της λογοτεχνίας είναι απαραίτητη για να κατανοήσουμε τον τρόπο που εμείς παράγουμε, καταναλώνουμε και αξιολογούμε τα πολιτισμικά προϊόντα της εποχής μας αλλά και των προηγούμενων εποχών. Τη σχέση αυτή τη συμπυκνώνουν τα λόγια του Antonio Gramsci, ενός διανοούμενου που προβληματίστηκε πολύ γύρω από τη σχέση της λογοτεχνίας με την ιδεολογία:
Πρέπει ν’ αποβάλλουμε τη συνήθεια και να πάψουμε ν’ αντιλαμβανόμαστε την κουλτούρα σαν εγκυκλοπαιδική γνώση, όπου ο άνθρωπος θεωρείται μόνο σαν είδος δοχείου για γέμισμα και στίβαγμα εμπειρικών στοιχείων, άσχημων και ασύνδετων γεγονότων, που έπειτα αυτός πρέπει να αρχειοθετήσει στο κεφάλι του όπως στις στήλες ενός λεξικού, για να μπορέσει με κάθε ευκαιρία ν’ απαντήσει στους κάθε λογής ερεθισμούς του εξωτερικού κόσμου.
Στην ίδια γραμμή της μαρξιστικής σκέψης, ένας άλλος σημαντικός μαρξιστής θεωρητικός, ο Raymond Williams, τόνισε ότι οι Λογοτεχνικές Σπουδές πρέπει να εγκαταλείψουν το ρομαντικό πρότυπο της κουλτούρας ως «πνευματικής καλλιέργειας» και ως «κιβωτού πολιτισμικών αγαθών». Ο Williams έδειξε ξεκάθαρα με το έργο του πως η κουλτούρα, νοούμενη ως συνολική παραγωγή πολιτισμικών νοημάτων και πρακτικών (ως συνολικός «τρόπος ζωής») είναι πέρα για πέρα πολιτική, για αυτό ακριβώς επενδύεται με ιδεολογικές σχέσεις, με κοινωνικούς ανταγωνισμούς, ιεραρχίες, αποκλεισμούς, ηγεμονίες και αντιστάσεις. Ειδικότερα, σχολιάζοντας τη θέση της τέχνης μέσα στο πεδίο της κοινωνικής οργάνωσης της κουλτούρας, ο Williams ανέδειξε τη σημασία της λειτουργίας της τέχνης ως δραστηριότητας («η τέχνη είναι μια δραστηριότητα όπως η παραγωγή, το εμπόριο, η πολιτική, η ανατροφή των παιδιών»), τονίζοντας πως η τέχνη ως κοινωνική πρακτική βρίσκεται σε μια σχεσιακή διαδικασία με άλλες «παράλληλες μορφές της ανθρώπινης ενέργειας» (Williams 1994, 142). Δεν μπορούμε, επομένως, να κατανοήσουμε τη λογοτεχνία και τα νοήματά της παρά μόνο σε σχέση με την κοινωνική ολότητα μέσα στην οποία παράγεται και καταναλώνεται, μέσα στις ειδικές μορφές σχέσεων που παράγουν τη μία ή την άλλη μορφή κουλτούρας, σε μια ιστορικά προσδιορισμένη κοινωνία με συγκεκριμένα ιδεολογικά γνωρίσματα.
