Ένα ενδιαφέρον βιβλίο για τον Άλλο και τις αναπαραστάσεις του διά μέσου των αιώνων έγραψε η κοινωνιολόγος Κατερίνα Στενού. Η συγγραφέας επικεντρώνεται στη δημιουργία των μύθων και των προκαταλήψεων και στην αναπαράστασή τους στις τέχνες, με έμφαση στην αρχαιότητα, τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση. Η πλούσια εικονογράφηση του βιβλίου ξετυλίγει μπροστά μας τον κόσμο των «τεράτων», των «δαιμόνων» και των ενσαρκώσεων του Διαβόλου, όπως τους συνέλαβαν με τη φαντασία τους οι καλλιτέχνες της αρχαϊκής περιόδου, οι εικονογράφοι χειρογράφων του Μεσαίωνα και οι ζωγράφοι, γνωστοί όπως ο Ιερώνυμος Μπος ή και ανώνυμοι.
[…] Τον 5ο αιώνα π.Χ. ένας Έλληνας της Ασίας, ο Ηρόδοτος ο Αλικαρνασσεύς ―«ο πατέρας της ιστορίας»― κοροϊδεύει τους Αιγύπτιους οι οποίοι καθιέρωσαν ήθη και έθιμα αντίθετα από τους άλλους ανθρώπους, αφού στον τόπον τους οι γυναίκες συχνάζουν στην αγορά και κάνουν λιανικό εμπόριο ενώ οι άνδρες μένουν στο σπίτι και υφαίνουν.
[…]
Πώς μπορεί να είναι κανείς Αιγύπτιος, μοιάζει να σκέφτεται ο Ηρόδοτος. Πρέπει να περιμένουμε περισσότερο από δύο χιλιάδες χρόνια για να δούμε τον Montesquieu να καταγγέλλει τον απόλυτο παραλογισμό μιας τέτοιας ερώτησης, όταν στις Περσικές επιστολές ο Ρικά κοροϊδεύει την αφέλεια των κατοίκων του Παρισιού, που συνοψίζεται στην τελική ερώτηση της τριακοστής επιστολής: Πώς μπορεί να είναι κανείς Πέρσης;
Μύθοι, τελετουργικά, συνήθειες διατηρούνται αναλλοίωτα για πολλούς αιώνες ιστορίας. Συνεπώς πρόκειται για πραγματικότητες που η επιστήμη μπορεί να εξετάσει, έγραφε το 1900 ο Marcel Mauss.
[...]
Ωστόσο, στη δημιουργία τόσο των μυθολογιών του αποκλεισμού όσο και των θεωριών του ρατσισμού, η Ευρώπη διαδραμάτισε καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας ένα σπουδαιότατο ρόλο, για να μην πούμε τον πρωτεύοντα.
Για να ξεριζωθούν οι δοξασίες που βρίσκονται τόσο βαθιά ριζωμένες στο φαντασιακό, για να κατανικηθούν οι αντανακλαστικές συμπεριφορές τις οποίες τα εκπαιδευτικά συστήματα δεν καταφέρνουν να διορθώσουν, πρέπει να αποκαλυφθούν οι φαύλοι μηχανισμοί που οδηγούν στο φόβο του Άλλου και τα συνακόλουθά του. Πρέπει να αποδεικνύουμε ακατάπαυστα το ψευδές των πεποιθήσεων και την ανοησία των δοξασιών πάνω στις οποίες βασίζονται οι θεωρίες της απόρριψης και του μίσους.
Συχνότατα πρόκειται για παραδόσεις αρχαίες, θρύλους που γεννήθηκαν όχι από μια αίσθηση θαυμασμού αλλά από κάποιο φόβο ή σάστισμα, χαμένους στα βάθη των αιώνων, θαμμένους βαθιά στη μνήμη της οποίας κάθε πολιτισμός φέρει το βαρύ και αρχαϊκό φορτίο.
Κατερίνα Στενού, Εικόνες του Άλλου. Η ετερότητα: από τον μύθο στην προκατάληψη, μτφρ. από τα γαλλικά Σάρα Μπενβενίστε & Μαρία Παπαδήμα, Εκδόσεις UNESCO-Εξάντας, Αθήνα 1998, σ. 11-13.
