Ο Κωστής Παλαμάς (1859-1943) εκλαμβάνεται από τον Νίκο Ζαχαριάδη, Γενικό Γραμματέα της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. (1934-1956), σαν υλιστής και σοσιαλιστής ποιητής, γεγονός που συνεπάγεται ότι και το παλαμικό έργο εντάσσεται σε μία εκ των προτέρων διαμορφωμένη οπτική, για την αταλάντευτη ιδεολογική ορθότητα της οποίας ο συγγραφέας είναι απόλυτα πεπεισμένος. Ο Ζαχαριάδης λειτούργησε προκρούστεια και αξιοποίησε επιλεγμένους στίχους που υπηρετούσαν το ιδεολογικό του μόρφωμα, ενώ θα πρέπει να επισημανθεί ότι ένα έργο σαν το παλαμικό, με εγγενείς ιδεολογικές αντιφάσεις και πολλαπλές —ενίοτε αλληλοσυγκρουόμενες— επιρροές, προσφέρεται για αποσπασματική ιδεολογική χρήση.
Ξεχωριστά, στην πηγαία και πρωτόβουλη νεοελληνική φιλοσοφική σκέψη, που δυστυχώς ακόμα βρίσκεται στα σπάργανά της, πέφτει το δύσκολο μα επιταχτικό καθήκον τόσο της κριτικής επεξεργασίας και αναίρεσης του αρχαιοελληνικού φιλοσοφικού ιδεαλισμού (Αριστοτέλης – Πλάτων), που παρέχει και σήμερα ακόμα το φιλοσοφικό βάθρο στη νεοελληνική αντίδραση, όσο και της ερεύνησης, ταχτοποίησης και πλατειάς και ολόπλευρης εκλαΐκευσης της αρχαιοελληνικής υλιστικής φιλοσοφίας (Ηράκλειτος – Δημόκριτος κλπ.), απ’ όπου κρατάει τις ρίζες της η μοναδική επιστημονική και ατράνταχτη σύγχρονη κοσμοθεωρία, ο διαλεχτικός υλισμός, η προλεταριακή φιλοσοφία της πανανθρώπινης απολύτρωσης από κάθε εκμετάλλευση και της σοσιαλιστικής δημιουργίας και ανάπλασης της εργαζόμενης ανθρωπότητας.
Πάντως, παρά το δογματισμό και τις ιδεολογικές υπεραπλουστεύσεις του Ζαχαριάδη, είναι συγκινητικό να σκεφτούμε κάτω από ποιες συνθήκες έγραψε τη μελέτη του. Όντας φυλακισμένος για πολιτικούς λόγους, προς το τέλος του κειμένου του και αφού είναι βέβαιος για το «πόσο επιθυμεί ο ποιητής την ανάσταση, το ξεσήκωμα από τα πεθαμένα παλιά και πόσο λαχταρά η ψυχή του ένα λυτρωμό πανανθρώπινο, δίχως τοπικά σύνορα και φραγμούς» (Ζαχαριάδης 41945, 65) παρενθετικά σημειώνει:
[Είχα φτάσει ώς εδώ, οπότε μας ξαναπήραν τα βιβλία, μαζύ και το “Δωδεκάλογο του Γύφτου” και έτσι αναγκαστικά η δουλειά μου σταματάει μέχρι “νεωτέρας διαταγής”. (12 του Μάρτη 1937)].
Δημήτρης Κόκορης, Φιλοσοφία και νεοελληνική λογοτεχνία. Πτυχές μιας σύνθετης σχέσης, Εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2015, σ. 153-155.
