Γιάννης Παπαθεοδώρου
Στην ενότητα παρουσιάζονται συνοπτικά οι πρόσφατες θεωρητικές συζητήσεις για την έννοια του λογοτεχνικού κανόνα, ενώ παράλληλα αναδεικνύονται οι σταθμοί και οι τομές του νεοελληνικού λογοτεχνικού κανόνα, στη διάρκεια του 19ου και του 20ού αιώνα. Αναδεικνύεται η πορεία από τη θεσμική κατοχύρωση στη διεύρυνση του λογοτεχνικού κανόνα, με παράλληλες αναφορές στις κριτικές προσεγγίσεις γύρω από την αναθεώρησή του. Τα τελευταία χρόνια, μάλιστα, κυρίως στο επίπεδο των φιλολογικών μελετών, παρατηρείται μια στροφή σε αποσιωπημένες μορφές και λησμονημένα έργα του λογοτεχνικού παρελθόντος, είτε με την έμφαση στην έμφυλη διάσταση (π.χ. γυναίκες συγγραφείς) είτε σε νέα πεδία έρευνας (λογοτεχνικά περιοδικά και εφημερίδες), είτε ακόμη και σε νέα υποκείμενα της γραφής και της ανάγνωσης (π.χ. ιστορία του βιβλίου, «συνδρομητές» βιβλίων). Κεντρικό επιχείρημα της ενότητας είναι η μεταβλητή σχέση των κριτικών, των αναγνωστών αλλά και των μελετητών με το λογοτεχνικό παρελθόν και η αντιμετώπιση του λογοτεχνικού κανόνα ως ένα διαλογικό πεδίο, στο οποίο μετέχουν θεσμοί (εκπαίδευση), πολιτισμικές πρακτικές (λογοτεχνική κριτική), επιστημονικοί κλάδοι (Λογοτεχνικές Σπουδές), ερμηνευτικές κοινότητες και επικοινωνιακά δίκτυα της δημόσιας σφαίρας (Μ.Μ.Ε., διαδίκτυο κλπ.) Αυτό, επομένως, που ενδιαφέρει δεν είναι πλέον ο ένας, μοναδικός και «επίσημος» λογοτεχνικός κανόνας ούτε οι πολλοί και «εναλλακτικοί» κανόνες αλλά η ίδια η «διαδικασία κανονικοποίησης»: ο τρόπος με τον οποίο τα κείμενα και οι συγγραφείς εντάσσονται, κάθε φορά, μέσα σε διαφορετικά αξιακά συστήματα, κριτικές αποτιμήσεις και αναγνωστικές ανταποκρίσεις, που οδηγούν σε συγκεκριμένες πολιτισμικές ιεραρχήσεις.
- Bloom, H. 1994. The Western Canon. The Books and School of the Ages. Νέα Υόρκη: Harcourt Brace. [Στα ελληνικά: Ο δυτικός κανόνας. Τα βιβλία και τα σχολεία των εποχών. Μτφρ. Κατερίνα Ταβαρτζόγλου. Επιμ. Δημήτρης Αρμάος. Αθήνα: Gutenberg. 2007].
- Greenblatt, St. & G. Gunn, επιμ. 1992. Redrawing the Boundaries. The Transformation of English and American Literary Studies. Νέα Υόρκη: Modern Language Association of America.
- Gullory, J. 1993. Cultural Capital. The Problem of Literary Canon Formation. Σικάγο: University of Chicago Press.
- Hirsch, E.D. 1987. Cultural Literacy. What Every American Needs to Know. Βοστόνη: Houghton Mifflin.
- Hubbell, J.B. 1972. Who Are the Major American Writers? A Study of the Changing Literary Canon. Durham, North Carolina: Duke University Press.
- Hyland, P., επιμ. 1986. Discharging the Canon. Cross-Cultural Readings in Literature. Σιγκαπούρη: Singapore University Press.
- Lauter, P. 1983. Reconstructing American Literature. Courses, Syllabi, Issues. Old Westbury, Νέα Υόρκη: Feminist Press.
- Lawrence, K., επιμ. 1992. Decolonizing Tradition. New Views of Twentieth-Century “British” Literary Canons. Illinois: Urbana University of Illinois Press.
- Lewis, P. 2000. Modernism, Nationalism and the Novel. Cambridge: Cambridge University Press.
- Αγγέλου, Άλκ. 2000. Το ρομάντσο του νεοελληνικού μυθιστορήματος. Στο Γρηγόριος Παλαιολόγος, Ο Πολυπαθής, επιμ. Άλκης Αγγέλου, 13*-176*. Αθήνα: Εστία.
- Αποστολίδου, Β. 1992. Ο Κωστής Παλαμάς, ιστορικός της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Αθήνα: Θεμέλιο.
- Βελουδής, Γ. 2004. Ο Σολωμός των Ελλήνων. Εθνική ποίηση και ιδεολογία. Μια πολιτική ανάγνωση. Αθήνα: Πατάκης.
- Δημαράς, Κ.Θ. 1994. Ελληνικός Ρωμαντισμός. Αθήνα: Ερμής.
- Μητσού, Μ. 2005. Στεφάνου Κουμανούδη. Στράτης Καλοπίχειρος. Ένα ποιητικό τεκμήριο αυτολογοκρισίας, τόμ. Β΄. Αθήνα: Πατάκης.
- Μουλλάς, Παν. 1994. Ρήξεις και συνέχειες. Μελέτες για τον 19ο αιώνα. Αθήνα: Σοκόλης.
- ——. 1998. Εισαγωγή. Στο Η παλαιότερη πεζογραφία μας. Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, τόμ. Α΄, 17-223. Αθήνα: Σοκόλης.
- Ροΐδης, Εμμ. 1978. Άπαντα, τόμ. Β΄ (1868-1879). Φιλολ. επιμ. Άλκης Αγγέλου. Αθήνα: Ερμής.
- Τζιόβας, Δ. 1998. Παράδοση ή κανόνας; Το Βήμα, 12 Ιουλίου. Διατίθεται εδώ .
- ——. 2005. Από τον Λυρισμό στο Μοντερνισμό. Πρόσληψη, ρητορική και ιστορία στη νεοελληνική ποίηση. Αθήνα: Νεφέλη.
- ——. 2008. Ο ελληνικός κανόνας. Το Βήμα, 2 Μαρτίου. Διατίθεται εδώ .
