Τα υλικά της γραφής: πάπυρος, περγαμηνή, χαρτί

Οι πολιτισμοί που χρησιμοποίησαν φθαρτά υλικά γραφής είναι γνωστοί μόνο από εγχαράξεις ή λαξεύσεις σε πήλινες πινακίδες, σε πέτρα ή μάρμαρο. H αναζήτηση υλικών για τη γραφή αποτέλεσε πάντα πρόβλημα. Στην αρχή δοκιμάστηκε το ξύλο και ο φλοιός δέντρων. Το ξύλο, όμως, απεδείχθη δύσκολο στη χάραξη και δεν προσφερόταν για διαρκή χρήση, το ίδιο και ο φλοιός. Έτσι, οι ξύλινες πλάκες καλύφθηκαν με κερί πάνω στο οποίο μπορούσε κανείς να γράψει εύκολα με τη γραφίδα. Επειδή, όμως, το κερί φθειρόταν εύκολα, ο τρόπος αυτός χρησιμοποιήθηκε μόνο περιθωριακά για πράγματα που οι γράφοντες δεν θεωρούσαν σημαντικά, για εφήμερες δηλαδή καταγραφές. Διάφοροι λαοί στη Μέση Ανατολή, αλλά και στο Αιγαίο, κατέφυγαν στον πηλό. Οι πήλινες πλάκες, όμως, ήταν βαριές, όχι ιδιαίτερα βολικές, και δεν πρόσφεραν μεγάλη επιφάνεια. Χρησιμοποιήθηκαν πολύ από τους λαούς που είχαν σφηνοειδή γραφή.

O πάπυρος ήταν το πρώτο υλικό που διευκόλυνε τη γραφή, βελτίωσε την ποιότητά της και εξασφάλισε καλές συνθήκες συντήρησής της. Τα φύλλα παπύρου προέρχονταν από το επεξεργασμένο στέλεχος του ομώνυμου φυτού που είχε πατρίδα του την Aίγυπτο· ήταν ανθεκτικά, ευλύγιστα, είχαν λαμπερό λευκό χρώμα και στην αφή έμοιαζαν με μετάξι (Verhoogt 2010). Από τα αρχαιολογικά ευρήματα εικάζεται ότι ήδη το 3.000 π.Χ. οι Αιγύπτιοι γνώριζαν τη χρήση του πάπυρου, της γραφίδας και του μελανιού. Οι Έλληνες πρέπει να γνώριζαν τον πάπυρο ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ., αφού είχαν πολλές εμπορικές σχέσεις με την Αίγυπτο. Ωστόσο, ο Hρόδοτος, που αναφέρει το φυτό στην ιστορία του, δεν αναφέρει τίποτε για τη χρήση του ως γραφική ύλη.

H περγαμηνή (επεξεργασμένο δέρμα ζώου) άρχισε να συναγωνίζεται τον πάπυρο στη Δύση από τον 1ο έως τον 4ο αιώνα μ.Χ. H μαζική παραγωγή περγαμηνής άρχισε, όταν έγινε φανερό ότι η παραγωγή παπύρου δεν επαρκούσε για τις υπάρχουσες ανάγκες. Τα κύρια πλεονεκτήματα της περγαμηνής ήταν η μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και η δυνατότητα παραγωγής στη Δύση, πράγμα που απελευθέρωνε την αγορά γραφικής ύλης από την παραγωγή παπύρου στην Αίγυπτο (Clanchy 2007).

Οι πρώτοι που κατασκεύασαν και χρησιμοποίησαν χαρτί ήταν οι Κινέζοι περί τον 2ο αιώνα μ.Χ. Από αυτούς έμαθαν την τεχνική οι Άραβες πρώτα και μετά οι Πέρσες, οι Σύροι και οι Αρμένιοι. Οι Βυζαντινοί από τον 8ο αιώνα μ.Χ. και μετά εισάγουν χαρτί από τη Συρία και το Iράν. Στην Ευρώπη το νέο υλικό επικρατεί από τον 12ο αιώνα και έπειτα, οπότε αυξάνεται δραστικά η παραγωγή βιβλίων γιατί μειώνεται το κόστος (Chamberlain 2013).

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα