Στο άρθρο του ο Soloup παρουσιάζει διεξοδικά τη χρήση του όρου, πώς τον έχουν προσδιορίσει ξένοι δημιουργοί ή θεωρητικοί των κόμικς, χαρτογραφεί επιπλέον τη χρήση του στο ελληνικό εκδοτικό πεδίο και τέλος καταθέτει τη δική του άποψη για το τι είναι ή μπορεί να χαρακτηριστεί Graphic novel.
5. Η απόπειρα μιας πιο συγκεκριμένης οριοθέτησης των GN
Τα GN έχουν μετατραπεί σε ένα είδος Τοτέμ, απολαμβάνοντας μεγάλη αποδοχή ανάμεσα σε εκδότες, βιβλιοπώλες, βιβλιοθηκονόμους, κριτικούς και φανατικούς (fan) αναγνώστες και μελετητές» [...]. Είναι ένας όρος ευρύς, χωρίς μια απόλυτα πετυχημένη μετάφραση και συχνά παρατηρείται η καθ’ υπερβολή χρήση του από δημιουργούς, εκδότες, σχολιαστές και κοινό. Τελικά, τι είναι τα GN;
5.1 Η αναζήτηση των ορίων
Τα πάντα μπορούν πλέον να θεωρούνται GN. Ακόμα και εικονογραφημένα παιδικά βιβλία στα οποία, αν και τίποτα δεν υποδηλώνει σε αυτά ότι σχετίζονται με τη συγκεκριμένη φόρμα —για παράδειγμα, η έκταση της αφήγησης, η πρόθεση των δημιουργών, η θεματική, η στόχευση σε ένα ενήλικο κοινό κ.λπ.— γίνονται αντικείμενο έρευνας για το νηπιαγωγείο (!) με τον προσδιορισμό τους ως GN [...]. «Τι ακριβώς είναι ένα GN;» αναρωτιούνται, όπως και εμείς, οι Mazur και Danner στο πλαίσιο μιας ανοιχτής ακόμα συζήτησης διεθνώς. «Μπορούν δουλειές που δημοσιεύονταν σε σειρές και συλλέχτηκαν σε τόμους να ονομάζονται GN; Μπορούν εμπορικές συλλογές από εξελισσόμενες σειρές mainstream κόμικς να υπολογίζονται ως τέτοια; Πρέπει τα GN να είναι μυθοπλαστικά ή έργα που δεν είναι, μπορούν και αυτά να συμπεριλαμβάνονται σε αυτά; Δουλειές, όπως το Understanding Comics (εκτεταμένη μελέτη), το Watchme (σειρά υπερηρωϊκού κόμικς), το Persepoli (μη μυθοπλαστική αυτοβιογραφία) και το A Contract with God (συλλογή από σύντομες ιστορίες) είναι αποδεκτό να χαρακτηρίζονται όλα GN; Ξεκάθαρα ο όρος αγκαλιάζει ένα μεγάλο φάσμα εργασιών παρά προτείνει μια κατά γράμμα ερμηνεία» [...].
Ναι, το «GN» είναι ένας προβληματικός όρος. Είναι τόσο αόριστος, τόσο ασαφής και συνάμα τόσο ευρύχωρος που οποιοσδήποτε μπορεί (με επιχειρήματα) να τον οικειοποιηθεί. Παρ’ όλα αυτά δεν νομίζω πως έχουμε να αντιπροτείνουμε —ακολουθώντας τα χνάρια του Eddie Campbell— κάποιον νεολογισμό στη θέση του. Είναι περιγραφή, όνομα που, όπως και τα κόμικς (προβληματικός επίσης όρος), έχει αποκτήσει τη δική του δυναμική. Αποτελεί ταυτόχρονα χρήσιμο εργαλείο, για να δηλώσει ή να προτείνει κάτι νέο. Όπως επισημαίνουν οι Mazur και Danner, «ανεξάρτητα από έναν ορισμό, η ιδέα ότι ένα μεγάλο σε έκταση κόμικς μπορεί να σχεδιαστεί και να εκτελεστεί ως πλήρης και αυτοδύναμη δουλειά, αυτό ήταν μια επαναστατική μετατόπιση» [...]. Αναφέρουν μάλιστα, ως παράδειγμα που ξεχωρίζει, το εξαιρετικό Blankets(2003) του Graig Thompson, μια ρομαντική εφηβική ιστορία ενηλικίωσης, κοντά στις 600 σελίδες. Ο δημιουργός της είχε την τόλμη να την εκδώσει σε έναν τόμο χωρίς προηγουμένως να έχει δημοσιευτεί σε σειρά. Ένα έργο που διαθέτει αναμφίβολα αισθητική και αφηγηματική δεινότητα και δικαίως θα μπορούσε να περιγραφεί ως «graphic literature».
5.2 Τι θα μπορούσαν να είναι τα GN
Κλείνοντας θα ήθελα να καταθέσω την προσωπική μου άποψη ως δημιουργού κόμικς. Θεωρώ δόκιμη τη χρήση του όρου Graphic Novel — παρά τα προβλήματα που είδαμε παραπάνω πως παρουσιάζει στα αγγλικά και στην ελληνική του μετάφραση (συνετό είναι πάντως να αποφεύγουμε τις ατυχείς και «γραφικές» απόπειρες απόδοσής του). Αν και ο όρος, λόγω της ευρύτητάς του, μπορεί να συμπεριλάβει πολλές επιμέρους μορφές, προτιμώ να περιγράφω ως GN, μεγάλα σε έκταση εικονογραφηγήματα, που διαθέτουν επαρκή χώρο, ώστε να εξελιχθούν με άνεση και σε βάθος —όπως συμβαίνει και στην τέχνη του μυθιστορήματος— οι χαρακτήρες των ηρώων, οι σκέψεις τους, η πλοκή, η δράση, η αλληλεπίδραση με την πραγματικότητα. Έργα που ταυτόχρονα είναι αυτοτελή και αυτοδύναμα, όπως το Maus, το Blankets, το Logicomix, το Palestine.
Παρ’ όλα αυτά, καλό είναι να αποφεύγουμε να χαρακτηρίζουμε ως GN κάθε εικονογραφήγημα, επειδή τυχαίνει σήμερα να υπάρχει μια τάση που τα ευνοεί. Ως δημιουργοί, σημαντικό είναι να βρίσκουμε κάθε φορά ποια φόρμα ταιριάζει καλύτερα στην ιδέα που έχουμε στο μυαλό μας, πώς αυτή μπορούμε να την υπηρετήσουμε, να την αναδείξουμε καλύτερα. Ένα έργο δεν θα είναι αυτόματα «καλό» ή άξιο προσοχής, επειδή είναι GN. Θα είναι καλό αν είναι άρτιο αισθητικά, εικαστικά, αφηγηματικά, αν έχει να πει κάτι στους αναγνώστες. Θα είναι καλό, αν αφηγείται με συνέπεια κάτι που μας αφορά —δημιουργούς και αναγνώστες— πραγματικά.
Soloup/Αντώνης Νικολόπουλος, «Graphic Novels: Μια όψιμη μορφή των κόμικς-Λογοτεχνία ή αυθύπαρκτη τέχνη; Χρήση και κατάχρηση του όρου». Στο Αφιέρωμα Graphic novel, επιμ. Λουίζα Χριστοδουλίδου, ηλεκτρονικό περιοδικό Κείμενα, τχ. 26 (2017). Διατίθεται εδώ.
