Εξαγνίζοντας τα κόμικς στην κολυμπήθρα της λογοτεχνίας

Στις πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα, οι μεταφορές ή διασκευές λογοτεχνικών έργων σε κόμικς κάνουν δυναμικά την παρουσία τους στο ελληνικό εκδοτικό πεδίο. Ο Ερωτόκριτος του Βιτσέντζου Κορνάρου, παραμύθια, κείμενα των Δημοσθένη Βουτυρά, Κ.Π. Καβάφη, Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, Ανδρέα Καρκαβίτσα, Κώστα Καρυωτάκη, Πλάτωνα Ροδοκανάκη, του Κύπριου Νίκου Νικολαΐδη, Η κερένια κούκλα του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, Τα μυστικά του βάλτου της Πηνελόπης Δέλτα, ποιήματα του Νίκου Καββαδία, Η Πάπισσα Ιωάννα του Εμμανουήλ Ροΐδη, αφηγήσεις των Φώτη Κόντογλου, Ηλία Βενέζη, Αγάπης Βενέζη-Μολυβιάτη και άλλα έργα ελλήνων λογοτεχνών κεντρίζουν το ενδιαφέρον των ελλήνων δημιουργών κόμικς, οι οποίοι τις περισσότερες φορές επιλέγουν τον ειδολογικό χαρακτηρισμό graphic novel (Το ελληνικό graphic novel 2018).

Βέβαια δεν είναι η πρώτη φορά που τα κόμικς φλερτάρουν με τη λογοτεχνία. Παρόμοιες απόπειρες “καταξίωσης” ή “αποδοχής” των κόμικς ως σημαντικής τέχνης χάρη στη σχέση τους με τη λογοτεχνία έχουν σημειωθεί και νωρίτερα. Αξιοπρόσεκτες είναι οι λογοτεχνικές αναφορές των αμερικάνικων mainstream κόμικς, όπως τα εικονογραφημένα περιοδικά της δεκαετίας του 1940 και οι ιστορίες του Ουώλτ Ντίσνεϋ (Walt Disney). Ενδεικτικά, το κατοικίδιο της δαιμόνιας αντιπάλου του Σκρουτζ (Scrooge McDuck), Μάτζικα ντε Σπελ (Magica De Spell), είναι ένα κοράκι, ο Πόε, που δανείζεται το όνομα του αμερικάνου λογοτέχνη Έντγκαρ Άλαν Πόε (Edgar Allan Poe), ο οποίος στα 1845 δημοσιεύει την περίφημη ποιητική σύνθεση Το κοράκι (The Raven). Πρόκειται για μια χωρίς ουσιαστικές συνδηλώσεις αναφορά, αφού το κοράκι της Μάτζικα (το παπί-αδελφός της που ανεξήγητα μεταμορφώθηκε σε κοράκι) είναι απλό φερέφωνο των οδηγιών της δαιμόνιας μάγισσας — δεν διαδραματίζει σχεδόν ποτέ σημαντικό ρόλο. Αντίθετα το κοράκι, στην ομότιτλη ποιητική σύνθεση του Πόε, εισβάλλει στο δωμάτιο του λυρικού υποκειμένου και, συμβολίζοντας τον θάνατο, υπενθυμίζει πως ο ανθρώπινος βίος και κυρίως τα συναισθήματα (όπως ο έρωτας) υπόκεινται στο αναπότρεπτο νόμο της φθοράς, του τέλους. Αλλού· ο Ντόναλντ Ντακ (Donnald Duck), στη γερμανική μετάφραση των περιπετειών του, απαγγέλλει στίχους του Φρήντριχ Σίλλερ (Friedrich Von Schiller) ή του Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε (Johann Wolfgang Goethe) (Bernofsky 2009). Η πρώτη πάντως μεγάλη περιπέτεια του Ντόναλντ σε αμερικάνικα περιοδικά κόμικς Το χρυσάφι του πειρατή (1942, σε σενάριο Robert Dennis Crumb) στηρίζεται στο δημοφιλές μυθιστόρημα Το νησί των θησαυρών του Ρόμπερτ Λούις Στήβενσον (Robert Louis Stevenson).

Χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος που αποτυπώνει ο ιταλός σκιτσογράφος Κάρλο Κέντι (Carlo Chendi), συνεχιστής των ιστοριών κόμικς με τους ήρωες του Ντίσνεϋ, το μέγεθος του αμερικάνου ομοτέχνου του Καρλ Μπακς (Carl Backs):

Οι επόμενοι θα τον θυμούνται ως έναν από τους ιδιοφυείς αφηγητές του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα… Σαν έναν συγγραφέα που αξίζει να σταθεί πλάι σε «συναδέλφους» του, όπως ο Βοκάκιος, ο Θερβάντες, ο Μολιέρος, ο Γκολντίνι, ο Ντίκενς, ο Πιραντέλο ή ο Τσάπλιν.

Κέντι, χ.χ.

Αρκεί να ξεφυλλίσει κανείς τις ιστορίες των Ντακ, όσες χρωστάμε στον Καρλ Μπακς και όχι μόνο, και η παραπάνω λίστα με αναφορές σε λογοτεχνικές επιρροές μεγαλώνει. Γεγονός που φανερώνει πως η διαδρομή της αποδοχής των κόμικς ως τέχνης πέρασε, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, μέσα από το κανάλι της «υψηλής» λογοτεχνίας. Ακόμα και σήμερα δεν είναι λίγοι όσοι δίνουν έμφαση στη λογοτεχνικότητα των κόμικς, εξετάζοντας κυρίως το θέμα που αυτά πραγματεύονται ή πώς το αποτυπώνουν λεκτικά πρωτίστως και δευτερευόντως οπτικά.

Κριτικά κείμενα