Κορυφαία στιγμή στον μακροχρόνιο δεσμό κόμικς και λογοτεχνίας αποτελεί η κυκλοφορία της σειράς Classics Illustrated, που δημιούργησε ο Άλμπερτ Λούις Κάντερ (Albert Lewis Κanter) στα 1941 (Classics Comics ήταν ο αρχικός τίτλος), όταν αποφάσισε να κυκλοφορήσουν σε μορφή κόμικς έργα που κατέχουν περίοπτη θέση στον δυτικό λογοτεχνικό κανόνα — Οι Άθλιοι του Ουγκώ, Όνειρο θερινής νύχτας του Σαίξπηρ, Δον Κιχώτης του Θερβάντες κ.ο.κ. Τα Classics Illustrated εκδίδονται στην Αμερική, όταν τα κόμικς επικρίνονται ως κατώτερη σε ποιότητα λογοτεχνία που παρασύρει τους νέους. Στη δεκαετία του 1950 επιβάλλεται ο πολυσυζητημένος «Comics Code», προκειμένου να προστατευθούν οι αναγνώστες από τα επικίνδυνα για τα ήθη κόμικς. O ψυχίατρος και συγγραφέας Φρέντικ Βέρθαμ (Fredric Wertham), στο βιβλίο του Seduction of the Innocent (1954), υπογράμμιζε πως τα κόμικς ωθούν τους νέους να εκδηλώσουν παραβατική συμπεριφορά. Δεν άργησε να συσταθεί η σχετική επιτροπή (Comics Magazine Association of America) και να μπει σε εφαρμογή ο Κώδικας που έθετε τα κριτήρια και τα πρότυπα που έπρεπε να ακολουθήσουν εκδότες και δημιουργοί, προκειμένου τα έργα τους να βρουν τον δρόμο για το κοινό (να λάβουν την περίφημη σφραγίδα, για να κυκλοφορήσει μια κόμικ έκδοση). Ο Κώδικας ξεκινούσε με τη διαπίστωση της μεγάλης απήχησης του μέσου των κόμικς, χαιρέτιζε την αξιέπαινη δουλειά όσων ασχολούνται με αυτό το κομμάτι της «βιομηχανίας της επικοινωνίας», αναγνώριζε τη συμβολή τους στο πεδίο των γραμμάτων. Απαιτούσε, ωστόσο, από τους δημιουργούς να αναλάβουν τις ευθύνες τους, ώστε τα έργα να αποτελούν «θετική παρέμβαση» στη ζωή των αναγνωστών, να προωθούν τη «συνετή και υγιή» διασκέδαση, να ακολουθούν την «αμερικάνικη παράδοση» του «καλού γούστου» και του «διδακτισμού» («Comic book code of 1954» · Wertham 1954· Nyberg 1998).
Τα λογοτεχνικά κείμενα, όσα θεωρούνται κλασικά, αποτελούν προφανώς την πιο ασφαλή σεναριακή επιλογή. Την εικονογράφηση, πάντως, της σειράς αναλαμβάνουν καταξιωμένοι δημιουργοί, όπως οι Άλεξ Μπλουμ (Alex Bloom), Νόρμαν Νόντελ (Norman Nodel), Τζακ Κίρμπι (Jack Kirby). Μέσα σε εικοσιοκτώ χρόνια ο εκδοτικός οίκος Γκίλμπερτον (Gilberton Publications) κυκλοφορεί συνολικά 169 τίτλους. Η σειρά γνωρίζει τεράστια επιτυχία. Δέκα χρόνια αργότερα μεταφέρεται στην Ελλάδα. Το 1951, κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Ατλαντίς» των αδερφών Πεχλιβανίδη, οι Άθλιοι. Τις μεταφράσεις αναλαμβάνουν η βραβευμένη μεταφράστρια παιδικής λογοτεχνίας Γεωργία Δεληγιάννη-Αναστασιάδη, η Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη και ο Βασίλης Ρώτας, οι οποίοι δεν διστάζουν να μεταφέρουν τα αμερικάνικα κείμενα στη δημοτική, υιοθετώντας ιδιωματισμούς, παροιμίες, εκφράσεις του προφορικού λόγου. Δεν αργούν, επίσης, να ενταχθούν στη σειρά και ελληνικές ιστορίες, οι οποίες αντλούν τα θέματά τους από την ελληνική μυθολογία και νεότερη ελληνική ιστορία. Το πρώτο ελληνικής θεματολογίας τεύχος (#42) φέρει τον τίτλο Περσέας και Ανδρομέδα — τα κείμενα είναι του συγγραφέα Βασίλη Ρώτα και η εικονογράφηση του ζωγράφου Κώστα Γραμματόπουλου. Τις «ελληνικές» ιστορίες γράφουν οι Γεωργία Δεληγιάννη-Αναστασιάδη, η Σοφία Μαυροειδή-Παπαδάκη, ο Βασίλης Ρώτας, η Ειρήνη Φωτεινού, η Ελένη Παπαδάκη. Τα σενάρια εικονογραφούν ζωγράφοι και σκιτσογράφοι όπως ο Β. Ζήσης, ο Μ. Μποσταντζόγλου, ο Κ. Γραμματόπουλος, ο Γ. Βακαλό, η Ν. Θεολόγου-Σαβράμη, ο Τ. Κατσουλίδης, ο Ν. Καστανάκης. Στα Κλασσικά εικονογραφημένα ανήκουν οι αφίσες των ηρώων της Επανάστασης του 1821 (Κανάρης, Παπαφλέσσας, Κολοκοτρώνης, Καραϊσκάκης κ.ά.) που κοσμούν τους τοίχους των ελληνικών σχολείων ώς τις μέρες μας (Σκαρπέλος 2000).
Τα Κλασσικά εικονογραφημένα βρίσκουν τεράστια απήχηση και στην Ελλάδα. Στο πρώτο τεύχος (οι Άθλιοι του Ουγκώ) οι εκδότες σημειώνουν στο εισαγωγικό σημείωμα: «Η έκδοση των βιβλίων αυτών, σε όλα τα μέρη του κόσμου, περιόρισε το ανούσιο, ρηχό και βλαβερό έντυπο, το εγκληματικό, το πορνογραφικό, το γκαγκστερικό». Τα παιδιά δεν διατρέχουν κανένα κίνδυνο. Το αντίθετο· τα Κλασσικά εικονογραφημένα τα «αναπτύσσουν πνευματικώς» και τα «προστατεύουν ψυχικώς» (Πλατής & Μαλανδράκης 1987· Βατόπουλος 2002· Κάσσης 1998).
Αναμφίβολα, τα Classics Illustrated διαμορφώνουν τον λογοτεχνικό κανόνα της εποχής τους και καθορίζουν την πρόσληψη των λογοτεχνικών έργων που φιλοξενούν στις σελίδες τους. Στοχεύουν σε ένα παιδικό και νεανικό κοινό, αλλά όχι μόνο. Αρκεί να σταθούμε, ενδεικτικά, σε δύο εξώφυλλα.
Στο πρώτο απεικονίζεται ο ατίθασος Τoμ Σώγιερ, που πρωταγωνιστεί στο διάσημο μυθιστόρημα ενηλικίωσης του Μαρκ Τουέιν (Mark Twain), ενώ στο δεύτερο βλέπουμε τη «ρομαντική» απόδοση του στιβαρού Λόρδου Τζιμ στο περιπετειώδες μυθιστόρημα του Τζόζεφ Κόνραντ (Joseph Conrad), στα πόδια του οποίου αναζητά και βρίσκει καταφύγιο η μελαχρινή καλλονή. Το δεύτερο εξώφυλλο αναπαράγει το οικείο, στον αναγνώστη της δεκαετίας του 1950, στήσιμο και ύφος των αφισών του κινηματογράφου ή των εξωφύλλων των γυναικείων περιοδικών. Δεν θα ήταν υπερβολή λοιπόν να υποθέσουμε πως το τεύχος με το έργο του Κόνραντ θα προσέλκυε και τα ενήλικα μέλη μιας οικογένειας.
Παρά τις διαφορές ανάμεσα στα Classics Illustrated και τα υπερηρωικά κόμικς της εποχής ή τα κόμικς με τους ήρωες του Ντίσνεϋ, ο διαχωρισμός παραμένει ευδιάκριτος και σαφής: η λογοτεχνία είναι πιο σημαντική, η αληθινά σπουδαία τέχνη. Αυτά συνέβαιναν στη δεκαετία του 1950. Σήμερα πια, τα κόμικς έχουν καταξιωθεί. Ειδικά, τα graphic novels έχουν δυναμική παρουσία στο εκδοτικό σκηνικό, συμβάλλοντας καθοριστικά στην πορεία αναγνώρισης των κόμικς από το ευρύ αναγνωστικό κοινό. Αρκετά μάλιστα από αυτά στρέφονται σε λογοτεχνικά κείμενα. Το ενδιαφέρον, λοιπόν, μετατοπίζεται στο να χαρτογραφήσει κανείς τον τρόπο με τον οποίο οι σύγχρονοι δημιουργοί κόμικς αναμετρώνται στις μέρες μας με τη λογοτεχνία, όπως στην περίπτωση της κόμικ απόδοσης της Πάπισσας Ιωάννας του Εμμανουήλ Ροΐδη από τους Δημήτρη Χαντζόπουλο και Λευτέρη Παπαθανάση. Αξίζει όμως και να σταθούμε στην αμηχανία που προκαλεί ο όρος graphic novel.
