Ο ξεχωριστός αυτόνομος κώδικας των κόμικς

Πώς αναμετρώνται τα σύγχρονα κόμικς με γνωστά ή λιγότερο δημοφιλή λογοτεχνικά κείμενα και πώς διαχειρίζονται την «ερμηνευτική κληρονομιά» που τα συνοδεύει; Πώς, με άλλα λόγια, οι πολιτισμικές προσλαμβάνουσες των νεότερων δημιουργών κόμικς μπορούν να δώσουν καινούρια ζωή σε λογοτεχνικά κείμενα (ξεχασμένα ή παραγνωρισμένα συχνά); Το ερώτημα αυτό σχετίζεται, όπως θα δούμε, άμεσα με τις προοπτικές που προσφέρουν τα κόμικς στην αναγνωστική διαδικασία και την πρόσληψη ενός κειμένου (διασκευής ή πρωτότυπης ιστορίας κόμικς) στο εκάστοτε πολιτισμικό και χωροχρονικό πλαίσιο όπου αυτό παράγεται, διακινείται, απομακρύνεται από τη μήτρα που το γέννησε (ή τις προθέσεις του δημιουργού) και συναντά τον αποδέκτη του, τους αναγνώστες. Με δυο λόγια, ενδιαφέρον έχει πώς ένα κόμικς, άλμπουμ ή σύγχρονο graphic novel αποκτά τη δική του καλλιτεχνική αξία και αισθητική αυτοτέλεια, ανανεώνοντας συνάμα ενίοτε την επαφή του κοινού με κλασικά ή όχι έργα του λογοτεχνικού κανόνα.

Σημαντικό είναι, επιπλέον, να έχουμε πάντα κατά νου πως τα κόμικς διαθέτουν το δικό τους αυτόνομο υβριδικό αφηγηματικό τρόπο (Λόγος και Εικόνα). Είτε διαβάζουμε μια πρωτότυπη αφήγηση ή τη μεταφορά/διασκευή ενός λογοτεχνικού κειμένου σε κόμικς καλό είναι να την προσεγγίζουμε, ερμηνεύουμε, αξιολογούμε με βάση τις δυνατότητες και τα χαρακτηριστικά του μέσου, της τέχνης των κόμικς. Μια κριτική ή ερμηνεία που αξιολογεί ως τεκμήριο καλλιτεχνικής επιτυχίας αν ένα κόμικς ή ένα graphic novel αναπαράγει πιστά το λογοτεχνικό κείμενο πόρρω απέχει από την ευκαιρία που μας παρέχει το ίδιο το μέσο να αναπτύξουμε μια ερμηνευτική μέθοδο για να μελετήσουμε τα κόμικς, προκειμένου να κατανοήσουμε την άνθισή τους στον σύγχρονο, «οπτικό» αναμφίβολα, πολιτισμό μας. Η ανάγνωσή τους δεν αφορά μόνο τον λόγο, όπως συμβαίνει στα λογοτεχνικά κείμενα. Δεν είναι ευθύγραμμη, επίσης. Το κόμικς είναι ένα πολυτροπικό κείμενο. Τα δύο βασικά του συστατικά, ο Λόγος και η Εικόνα, λειτουργούν ισότιμα στην παραγωγή νοήματος. Ακολουθούμε φυσικά, κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, τον κανόνα του αριστερά δεξιά (στα αμερικάνικα/ευρωπαϊκά κόμικς, γιατί στα ιαπωνικά manga συμβαίνει το αντίθετο), αλλά συχνά οι δημιουργοί καταστρατηγούν, ανάλογα με την τοποθέτηση των καρέ, το πάνω-κάτω, δεξιά-αριστερά, όρθια-ανάποδα, προκαλώντας τον συμβατικό τρόπο ανάγνωσης.

Αξιολογήσεις, λοιπόν, που θέτουν την ανωτερότητα της λεκτικής αφήγησης έναντι της οπτικής ή αναπαράγουν το ερώτημα αν τα κόμικς είναι λογοτεχνία δεν παρακολουθούν την εξέλιξη της Ένατης τέχνης και τα μονοπάτια που ανοίγονται στο μέσο των κόμικς (Barker 1989· Carrier 2000· Heer & Worcester 2004· Versaci 2007· Groensteen 2007). Είναι, επίσης, εξαιρετικά ενδιαφέρον (τόσο για τον αναγνώστη, όσο και για τον κριτικό) το πεδίο που αποκαλύπτεται αν σταθεί στη διαμεσικότητα, στον τρόπο δηλαδή που τα κόμικς εκμεταλλεύονται τα εκφραστικά μέσα άλλων τεχνών (λογοτεχνία, κινηματογράφος, εικαστικές τέχνες), και το αντίθετο, πώς δηλαδή τα κόμικς επηρεάζουν τις παραπάνω μορφές τέχνης (Κουκουλάς 2019). Είναι αποκαλυπτικό πώς η υβριδική φύση του μέσου επιδρά στην έννοια του σημείου (μορφή και νόημα) και προσφέρει στον αποδέκτη πολλαπλά επίπεδα ερμηνείας και αναγνωστικής ηδονής.

Κριτικά κείμενα