Το ζήτημα της πρόκλησης απέναντι στις κυρίαρχες αντιλήψεις και της άσκησης κριτικής στην κοινωνία της εποχής μάς φέρνει από τη συγγραφική γέννηση των λογοτεχνικών χαρακτήρων στις αναγνωστικές τους συνέπειες. Μετά από μια περίοδο έντονα κειμενοκεντρικής μελέτης της λογοτεχνίας (π.χ. οι τάσεις της πρακτικής κριτικής, της Νέας Κριτικής αλλά και του δομισμού και της αποδόμησης· βλ. Abrams 2005· Cuddon 2010· και, αναλυτικότερα, Eagleton 1989· Barry 2013), τις τελευταίες δεκαετίες έχει υπάρξει ξανά μια στροφή του ενδιαφέροντος στις κοινωνικές, ηθικές και πολιτικές της χρήσεις και σημασίες. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο νέος ιστορικισμός, αλλά και οι τάσεις της φεμινιστικής και της λεσβιακής/γκέι κριτικής, μεταξύ άλλων, έχουν στρέψει την προσοχή στο πώς τα λογοτεχνικά κείμενα συμμετέχουν στις πολιτισμικές αναπαραστάσεις και τη δημιουργία ταυτοτήτων για τα άτομα σε δεδομένες ιστορικές περιόδους (βλ. Barry 2013· για μια θεώρηση τέτοιων κατευθύνσεων μέσα στο ευρύτερο πλαίσιο της πολιτισμικής θεωρίας βλ. και Smith 2006· για μια περίπτωση ρητά προσανατολισμένη στην ηθική βλ. Booth 1988, αν και ο αυτο-χαρακτηρισμός των τάσεων αυτών ως ηθικών είναι σπάνιος). Οι τάσεις αυτές έρχονται βέβαια να συναντήσουν, με τις διαφορετικές τους αφετηρίες και μεθόδους η κάθε μία, τα παλαιότερα συναφή ενδιαφέροντα της πολιτισμικής εικονολογίας, η οποία, μέσα στο πλαίσιο της συγκριτικής γραμματολογίας, εστίαζε κυρίως στην εικόνα του εθνικώς Άλλου στη λογοτεχνία (Αμπατζοπούλου 1998).

Σε όλες αυτές τις προσεγγίσεις, μεγάλο μέρος της προσοχής στρέφεται στις αναπαραστάσεις των χαρακτήρων και στο κατά πόσο και με ποιους τρόπους τα λογοτεχνικά κείμενα προχωρούν στην κατασκευή, αναπαραγωγή και επίρρωση ή στην αμφισβήτηση και ανατροπή των κυρίαρχων τρόπων με τους οποίους κάθε είδους ταυτότητες (εθνικές, φύλου, τάξης, σεξουαλικότητας κλπ.) γίνονται αντιληπτές σε μια κοινωνία μια δοσμένη ιστορική στιγμή. Πρόκειται για αναγνώσεις που ανοίγουν το κείμενο στα ιστορικά του συμφραζόμενα και σε συγκρίσεις με άλλα τεκμήρια, καλλιτεχνικά και μη. Υπόρρητο ή ρητά εκφρασμένο είναι σε αυτές ένα ηθικό και πολιτικό ενδιαφέρον, στον βαθμό που η αναπαραγωγή ή ανατροπή κοινωνικών στερεοτύπων στους λογοτεχνικούς χαρακτήρες έχει συνέπειες για το πώς οι ίδιοι οι άνθρωποι διαμορφώνουν τις ταυτότητές τους, αλλά και για το πώς αντιμετωπίζονται οι διαφορετικές ομάδες μέσα στο κοινωνικό σύνολο.