Το λογοτεχνικό έργο αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του λογοτεχνικού περιβάλλοντος, του αθροίσματος όλων των κοινωνικά ενεργών λογοτεχνικών έργων μιας δεδομένης εποχής και μιας συγκεκριμένης κοινωνικής ομάδας. Από αυστηρά ιστορική άποψη, το επιμέρους λογοτεχνικό έργο είναι ένα εξαρτημένο και γι’ αυτό στην πραγματικότητα αναπόσπαστο στοιχείο του λογοτεχνικού περιβάλλοντος. Κατέχει μια συγκεκριμένη θέση στο περιβάλλον αυτό και καθορίζεται άμεσα από αυτό. Θα ήταν παράλογο να σκεφτούμε ότι ένα έργο που κατέχει μια θέση στο λογοτεχνικό περιβάλλον θα μπορούσε να αποφύγει τις επιδράσεις του ή να αποτελέσει εξαίρεση ως προς την ενότητα και την κανονικότητά του.

Αλλά και το ίδιο το λογοτεχνικό περιβάλλον, με τη σειρά του, αποτελεί ένα εξαρτημένο και γι’ αυτό στην πραγματικότητα αναπόσπαστο στοιχείο του γενικού ιδεολογικού περιβάλλοντος μιας συγκεκριμένης εποχής και μιας συγκεκριμένης κοινωνιολογικής ενότητας. Στην ολότητά της, αλλά και στα επιμέρους στοιχεία της, η λογοτεχνία κατέχει μια συγκεκριμένη θέση στο ιδεολογικό περιβάλλον, προσαρμόζεται σε αυτό και προσδιορίζεται από την άμεση επίδρασή του. Με τη σειρά του το ιδεολογικό περιβάλλον, στην ολότητά του αλλά και σε καθένα από τα επιμέρους στοιχεία του, είναι κατά παρόμοιο τρόπο ένα εξαρτημένο στοιχείο του κοινωνικοοικονομικού περιβάλλοντος, καθορίζεται από αυτό και διέπεται από την κορυφή μέχρι τη βάση του από τους κοινωνικοοικονομικούς νόμους ανάπτυξης.

Έχουμε έτσι ένα πολύπλοκο σύστημα διασυνδέσεων και αλληλεπιδράσεων. Κάθε στοιχείο του συστήματος προσδιορίζεται στο εσωτερικό ορισμένων μοναδικών, αν και αλληλοσχετιζόμενων, ενοτήτων.

Το έργο δεν μπορεί να κατανοηθεί εκτός της ενότητας της λογοτεχνίας. Ωστόσο, η ενότητα αυτή ως όλον, αλλά και τα επιμέρους έργα που τη συγκροτούν, δεν μπορούν να κατανοηθούν εκτός της ενότητας της ιδεολογικής ζωής. Και η τελευταία, ανεξάρτητα από το να εκλαμβάνεται ως όλον ή ως επιμέρους στοιχεία, δεν μπορεί να μελετηθεί ανεξάρτητα από τους ενιαίους κοινωνικοοικονομικούς νόμους ανάπτυξης.

[…]

Ο ιστορικός της λογοτεχνίας δεν πρέπει να ξεχνά ότι το λογοτεχνικό έργο συνδέεται διπλά με το ιδεολογικό περιβάλλον — αφενός, μέσω της αντανάκλασης του τελευταίου στο περιεχόμενό του και, αφετέρου, μέσω της άμεσης συμμετοχής του σε αυτό ως ένα από τα καθέκαστα μέρη του.

Π.Ν. Μεντβέντεφ & Μ.Μ. Μπαχτίν, «Το αντικείμενο, τα καθήκοντα και οι μέθοδοι της ιστορίας της λογοτεχνίας». Η λογοτεχνική θεωρία του εικοστού αιώνα. Ανθολόγιο κειμένων, επιμ. K.M. Newton, μτφρ. Αθανάσιος Κατσικερός & Κώστας Σπαθαράκης, πρόλογος στην ελληνική έκδοση Αλέξης Καλοκαιρινός, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013, σ. 17-18 & 19.