Προς μια επιστήμη του κειμένου

Eagleton Terry

Σε αυτό το κείμενο συζητείται το είδος της σχέσης που διατηρεί το λογοτεχνικό έργο με την ιδεολογία.

Το λογοτεχνικό κείμενο δεν αποτελεί «έκφραση» μιας ιδεολογίας, όπως και η ιδεολογία δεν αποτελεί «έκφραση» μιας κοινωνικής τάξης. Το κείμενο, αντίθετα, είναι μια μορφή παραγωγής ιδεολογίας την οποία θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε από κάποιες απόψεις με μια θεατρική παράσταση. Μια θεατρική παράσταση δεν «εκφράζει», δεν «αντανακλά» ή δεν «αναπαράγει» το θεατρικό έργο στο οποίο βασίζεται· «παράγει» το κείμενο, μετασχηματίζοντάς το σε μια μοναδική και μη αναγώγιμη οντότητα. […] Η σχέση ανάμεσα στο κείμενο και την παράσταση είναι μια σχέση εργασίας: τα θεατρικά μέσα (σκηνοθεσία, υποκριτική ικανότητα και ούτω καθεξής) μετασχηματίζουν την «πρώτη ύλη» του κειμένου σε ένα συγκεκριμένο προϊόν που δεν μπορεί να συναχθεί μηχανιστικά από τη μελέτη του ίδιου του κειμένου. […]

[…] Το λογοτεχνικό έργο αποστασιοποιείται από την ιστορία, όχι επειδή τη μεταμορφώνει σε φαντασίωση, περνώντας από το ένα οντολογικό επίπεδο στο άλλο, αλλά διότι οι σημασιοδοτήσεις τις οποίες μετατρέπει σε μυθοπλασία είναι ήδη αναπαραστάσεις της πραγματικότητας και όχι η ίδια η πραγματικότητα. […]

[…] Το φανταστικό Λονδίνο του Ζοφερού οίκου [του Κάρολου Ντίκενς] υπάρχει ως προϊόν μιας αναπαραστατικής διαδικασίας, η οποία δεν σηματοδοτεί τη «βικτωριανή Αγγλία» καθ’ εαυτήν, αλλά ορισμένους τρόπους με τους οποίους η βικτωριανή Αγγλία σημασιοδοτούσε τον εαυτό της. […]

[…] το κείμενο συγκροτείται ως δομή: αποδιαρθρώνει (destructures) την ιδεολογία για να την ανασυγκροτήσει με τους δικούς του, σχετικά αυτόνομους όρους, για να την επεξεργαστεί και να την αναπλάσει σε αισθητική παραγωγή, την ίδια ώρα που το ίδιο αποδιαρθρώνεται σε διάφορους βαθμούς υπό την επίδραση της ιδεολογίας.

Τέρρυ Ήγκλετον, «Προς μια επιστήμη του κειμένου». Η λογοτεχνική θεωρία του εικοστού αιώνα. Ανθολόγιο κειμένων, επιμ. K.M. Newton, μτφρ. Αθανάσιος Κατσικερός & Κώστας Σπαθαράκης, πρόλογος στην ελληνική έκδοση Αλέξης Καλοκαιρινός, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 2013, σ. 299, 302, 303 & 306.

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα