Το απόσπασμα ανήκει σε ένα πρωτότυπο στη γραφή κείμενο του Πάνου Μουλλά το οποίο ακολουθεί κάποιες από τις συμβάσεις του ημερολογίου, αλλά έχει ως κύριο αντικείμενο την αυτοβιογραφία.
12
20 Νοεμβρίου 1993
Μερικοί λένε: η αυτοβιογραφία είναι ανέφικτη, Αλλά αυτό δεν την εμποδίζει να είναι υπαρκτή. Εδώ και αρκετούς αιώνες, χιλιάδες άνθρωποι σ’ όλον τον κόσμο, άλλοι με κίνητρο τη φήμη τους και άλλοι με κίνητρο την ανωνυμία, τη θρησκευτικότητα, την ανάγκη, το χρήμα κτλ., έχουν αφηγηθεί (και εξακολουθούν ν’ αφηγούνται) τη ζωή τους. Αυτοβιογραφίες-μαρτυρίες κάθε είδους: γραπτές και προφορικές, δημοσιευμένες και αδημοσίευτες, πεζές και έμμετρες, ψύχραιμες και παθιασμένες, σημαντικές και ασήμαντες, ολοκληρωμένες και ανολοκλήρωτες, αντικειμενικές και υποκειμενικές, πραγματικές και φανταστικές, άμεσες και έμμεσες, πνευματικές και μυθιστορηματικές, συνοπτικές και αναλυτικές. Οι τίτλοι τους ποικίλλουν: εξομολογήσεις, βίοι, αυτοβιογραφίες, αναμνήσεις κτλ. Άλλοτε πάλι αυτές οι “γραφές του εγώ” παρουσιάζονται ως απομνημονεύματα, υπομνήματα, ενθυμήματα, τετράδια, ταξιδιωτικές εντυπώσεις κτλ.
Χρειάζεται λοιπόν προσοχή: τα “είδη” δεν είναι όσο φαίνονται απλοϊκά, προκαθορισμένα, ανεπίμεικτα. Κι έπειτα, το εγώ είναι όλο ζαβολιές: θέλει, και ξέρει πώς, ν’ αφήνει τα ίχνη του παντού.
13
22 Νοεμβρίου 1993
«Για ποιον μιλάει κανείς όταν μιλάει για τον εαυτό του;». Νά ένα ερώτημα σοβαρό, περισσότερο σοβαρό απ’ ό,τι φαίνεται. Μπορείς, βέβαια, να σκεφθείς την απάντηση του Victor Hugo στον Πρόλογο των Contemplations του: «Όταν σας μιλώ για μένα, σας μιλώ για σας». Ή, ακόμα, μπορείς να σκεφθείς την περίφημη φράση του Rimbaud: «Εγώ είναι ένας άλλος» (Je est un autre). Πράγμα που, σε τελευταία ανάλυση, σημαίνει ότι το πρόβλημα βρίσκεται τόσο στη μεταβολή του υποκειμένου σε αντικείμενο όσο και στην ενότητα (ή ταυτότητα) του αντικειμένου. Αλλά ποιος εγγυάται, τελικά, την ύπαρξη ενός ενιαίου και αδιάσπαστου εγώ; Ασφαλώς ο ίδιος ο αυτοβιογραφικός λόγος. Ίσως γι’ αυτό ακριβώς υπάρχει: για να μετατρέπει τη ρήξη σε συνέχεια.
14
23 Νοεμβρίου 1993
Επικοινωνούμε με στερεότυπα. Διαβάζουμε με καχυποψία. Ο αυτοβιογράφος ορκίζεται: θα πει την αλήθεια και μόνο την αλήθεια. Χαμογελούμε. Τον υποψιαζόμαστε για ανειλικρίνεια, ματαιοδοξία, εγωπάθεια, ναρκισσισμό. Στο κάτω-κάτω υπερασπίζεται την υπόθεσή του. Αλλά ποια υπόθεσή του; Εδώ είναι το βασίλειο της γραφής, δηλαδή το τέλος του κόσμου (και των αποστάσεων), το σβήσιμο των συνόρων. Πού τελειώνει το εγώ του άλλου; Πού αρχίζει το δικό μου; Προβλήματα. Εγώ είναι ένας άλλος. Ένας άλλος είναι εγώ.
15
25 Νοεμβρίου 1993
Αυτό δα έλειπε: να παραβλέψει κανείς το κεφαλαιώδες ζήτημα του χρόνου. Αλλά ας παραμεριστεί για την ώρα η κοινότοπη διαπίστωση ότι τάχα ο αυτοβιογράφος προβαίνει σε μιαν αποκλειστική αναμέτρηση με το παρελθόν του.
Στην ουσία προβαίνει ταυτόχρονα σε μιαν αναμέτρηση με το παρόν (της γραφής) και με το μέλλον (της προσδοκίας). Μετακινείται· κι όχι μόνο από ανάμνηση σε ανάμνηση, αλλά από φράση σε φράση και από λέξη σε λέξη. Ο χρόνος: ένας συμπαγές ρευστό, ή ένα ποτάμι όπου είσαι καταδικασμένος (αλλιώς τι νόημα θα είχε ο αυτοβιογραφικός λόγος;) να ξαναμπείς για δεύτερη φορά.
Σκέφτομαι τη γραφή-δράση (όχι τη γραφή-αναπαράσταση της δράσης), καθώς σκέφτομαι και τον αυτοβιογράφο στο τέλος του έργου του, όταν πια έχει ολοκληρώσει το κείμενό του και συνεχίζει τη ζωή του (μια ζωή τώρα ανεπίσημη, αδιάφορη, εκτός χρόνου και εκτός κειμένου), όπως, για παράδειγμα, ο στρατηγός Μακρυγιάννης («εδώ εις Άργος, όπου κάθομαι άνεργος»), ο πραγματικά άνεργος χωρίς απομνημονεύματα.
16
27 Νοεμβρίου 1993
Πριν από το έργο: τα θραύσματα της μνήμης, το τεμαχισμένο εγώ, η άλογη αλληλουχία, τα αινιγματικά ίχνη, τα θολά περιγράμματα, οι ασυνέχειες, οι ανακολουθίες.
Μετά το έργο: το διευθετημένο χάος, το μακιγιαρισμένο πρόσωπο, η νικηφόρα φαντασία, το αφηγηματικό νήμα που εκλογικεύει, παρατάσσει, υποτάσσει, κατατάσσει.
Δημιουργούμε το έργο, αλλά κι αυτό μας δημιουργεί.
17
28 Νοεμβρίου 1993
Αυτοβιογραφούμαι, λοιπόν, μπορεί και να σημαίνει: υποχωρώ. Ή απλώς: υπακούω στο παιδί που ζει μέσα μου και που δεν λέει να μεγαλώσει.
18
30 Νοεμβρίου 1993
Ο Rembrandt ζωγράφισε δεκάδες αυτοπροσωπογραφίες του, σε διαφορετικές ηλικίες. Ο αυτοβιογράφος δεν μπορεί να κάνει το ίδιο. Αυτός ζωγραφίζει χωρίς μοντέλο. Δεν έχει πρόσωπο σταθερό. Ούτε σταθερή ηλικία. Η αυτοβιογραφία είναι σαν την ανθρώπινη ζωή: μία και μοναδική.
Όσο για την ομοιότητα, τι σημασία θα είχε στην περίπτωσή μας; Ποιος μοιάζει σε ποιόν; Ζήτημα αποχρώσεων, ίσως και απλής ρητορικής, όπως, λ.χ. όταν βεβαιώνουμε «ούτε μόνο αναπαράσταση ούτε μόνο κατασκευή», θέλοντας να πούμε εν τέλει «και αναπαράσταση αλλά και κατασκευή».
Παν. Μουλλάς, «Από το “Ημερολόγιο της αυτοβιογραφίας”: Θέμα και παραλλαγές», περ. Εντευκτήριο, τχ. 28-29 (Φθιν.-Χειμ. 1994) 98-99.
