Η έννοια του ύφους δεν αφορά μόνο τη λογοτεχνία, αλλά κάθε είδος λόγου, και η διαμόρφωσή του επικαθορίζεται από κοινωνικούς-γλωσσικούς παράγοντες (Petitjean & Rabatel 2007). Το ζητούμενο, όμως, παραμένει η διασαφήνιση στη λογοτεχνία του ύφους ως πρακτικής εξατομίκευσης και ιδιοπροσωπίας ενός υποκείμενου λόγου, του συγγραφέα, στη συγκρότηση του κειμένου-έργου του (Jenny 2000).
Αν ξεκινήσει κανείς ανατρέχοντας στα λεξικά λογοτεχνικών όρων, φτάνει σε αδιέξοδο, καθώς οι ορισμοί δεν είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικοί. Παραθέτουμε δύο από αυτούς:
Ύφος είναι ο ιδιαίτερος εκείνος τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιείται η γλώσσα της λογοτεχνίας στην ευρύτερη εκφραστική της δύναμη.
Ως ύφος ορίζεται κατά παράδοση ο τρόπος της γλωσσικής έκφρασης σε έμμετρο ή πεζό λόγο, δηλαδή το πώς λένε τα όσα λένε οι ομιλητές ή οι συγγραφείς.
Η πρακτική προσέγγιση του ύφους στη λογοτεχνία αναδεικνύει ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα, το οποίο προκύπτει από δύο αντικρουόμενες αλλά τελικά συμπληρωματικές συνθήκες: α) το ύφος χαρακτηρίζεται στα λεξικά και σε πολλές αναλύσεις με μια σειρά από επίθετα (απλό, λιτό, περιγραφικό, πλούσιο, μικτό, παραστατικό, γλαφυρό κ.ά.), που δεν αποκτούν πραγματικό περιεχόμενο για τους αναγνώστες μέσα από τη συγκεκριμένη, εκ του σύνεγγυς μελέτη των κειμένων, η οποία αναδεικνύει τα επιμέρους στοιχεία που συνεισφέρουν στον υφολογικό χαρακτηρισμό· β) η απουσία της μελέτης αυτής οδηγεί σε αυθαίρετους και στερεοτυπικούς υφολογικούς χαρακτηρισμούς, που ενίοτε έρχονται σε σύγκρουση με το ίδιο το προς μελέτη κείμενο. Ένα παράδειγμα θα μπορούσε να είναι η δυσκολία χαρακτηρισμού του ύφους στο διήγημα του Γιώργου Ιωάννου «Μες στους προσφυγικούς συνοικισμούς» , κατά πόσο ενέχει μελοδραματικό στοιχείο ή είναι συνολικά συγκρατημένο και λιτό, ή συνδυάζει εντέλει διαφορετικά στοιχεία ύφους, όπως προκύπτει από την εκ του σύνεγγυς ανάγνωση του κειμένου.
Καθώς όμως το ύφος συνιστά πραγματικά κομβική κατηγορία στην προσέγγιση του λογοτεχνικού φαινομένου και των συγκεκριμένων πραγματώσεών του σε συλλογικό και ατομικό επίπεδο (μπορούμε, για παράδειγμα, να μιλάμε για το ύφος της Κρητικής λογοτεχνίας, της ρομαντικής ποίησης της Πρώτης Αθηναϊκής Σχολής, του Νέου Μυθιστορήματος, της Μέλπως Αξιώτη, ενός έργου της Μέλπως Αξιώτη), θα αποπειραθούμε στη συνέχεια να δώσουμε μια κατεύθυνση λειτουργικού ορισμού του.
