Η ανάγνωση: μοναχική ή ομαδική πρακτική;

Οι ευρέως διαδεδομένες εικόνες, απόψεις και ιδέες για τις αναγνωστικές πρακτικές, τους αναγνώστες και τις αναγνώστριες βρίθουν από αντιφάσεις και διαμορφώνουν μια γενικευμένη σύγχυση για τις αξίες, τα νοήματα και τις λειτουργίες της ανάγνωσης, ενώ ταυτόχρονα υποκρύπτουν την πολλότητα μορφών της. Η πρώτη εικόνα που έρχεται στον νου, όταν γίνεται λόγος για την ανάγνωση, αναπαριστά ένα άτομο με ένα βιβλίο (ή μια οθόνη) στο χέρι. «Η πολιτισμική ηγεμονία της μοναχικής ανάγνωσης» (Long 2003, 8), σε ένα πρώτο επίπεδο, συνδηλώνει συγκέντρωση προσοχής, επιμέλεια ή και έλλειψη κοινωνικότητας, δηλαδή διαφυγή σε έναν κόσμο εκτός των εμπράγματων σχέσεων της καθημερινότητας. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, σημαίνει την ικανότητα ανάγνωσης, η οποία δεν ήταν ούτε κτήμα του συνόλου πληθυσμού ούτε κατοχυρωμένο δικαίωμά του, μέχρι πρόσφατα. Επίσης, δείχνει την πρόσβαση στο υλικό έρεισμα, στο ανάγνωσμα (με μορφή βιβλίου ή οθόνης), δηλαδή την απαιτούμενη υποδομή για την ανάγνωση.

Η εμμονή στη μοναχική εικόνα της σιωπηλής ανάγνωσης αποκρύπτει δύο βασικά και αλληλένδετα χαρακτηριστικά της αναγνωστικής πρακτικής: την κοινωνική διάσταση, δηλαδή την ένταξή της στις σχέσεις εξουσίας, και τη συνεχή προσπάθεια για εποπτεία της. Η ιστορία των τρόπων ανάγνωσης συνδέεται άμεσα με λογοκριτικούς μηχανισμούς και με συνακόλουθες προσπάθειες για να αντιμετωπιστούν οι επιβλαβείς επιπτώσεις της. Σε αυτό το πλαίσιο, μπορούμε να αναφερθούμε στην καταδίκη της «μανίας της ανάγνωσης» τον 18ο αιώνα, όπως και στα σύγχρονα λογισμικά γονεϊκού ελέγχου στους υπολογιστές των ανηλίκων.

Η μετάβαση στην ατομική σιωπηλή ανάγνωση έγινε σταδιακά, ενώ δεν έπαψε να συνυπάρχει με συλλογικές πρακτικές, οι οποίες παραμένουν σχετικά παραμελημένες από την έρευνα. Η ανάδειξη, ωστόσο, των διαφορετικών τρόπων ανάγνωσης, μπορεί να οδηγήσει στην κατανόηση της κοινωνικής και πολιτικής διάστασης της ανάγνωσης και να αναδείξει τις εγγενείς αντιφάσεις της πολιτιστικής ηγεμονίας της μοναχικής ανάγνωσης. Τα αντιθετικά διπολικά σχήματα, τα οποία χαρακτηρίζουν τις σύγχρονες αντιλήψεις για την ανάγνωση (ομαδικότητα vs μοναχικότητα, ιδιοτέλεια vs ανιδιοτέλεια, χρησιμότητα vs αχρηστεία, ωφέλεια vs βλαπτικότητα), αλλά ταυτόχρονα προκύπτουν από τα όρια της ιστορικής έρευνας (εντατικότητα vs εκτατικότητα, θρησκευτικότητα vs εκκοσμίκευση), συσκοτίζουν την εικόνα για την ανάγνωση ως διαδικασία. Δίνεται η εντύπωση μιας πρακτικής, η οποία ακινητοποιείται στον χρόνο και πριμοδοτεί την τρέχουσα σύνδεση της ανάγνωσης με μοναχικότητα.

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα