Το βιβλίο μας ενδιαφέρει για τη θέση του μέσα στην εθνική λογοτεχνική παράδοση

Για το θέμα αυτό θα γίνει λόγος παρακάτω, αναφορικά με τον λογοτεχνικό κανόνα. Ωστόσο, είναι πιθανόν να θέλουμε να γνωρίσουν τα παιδιά κάποιο μεγάλο έργο, το οποίο θεωρείται αριστούργημα της εθνικής μας λογοτεχνίας, οπότε η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από την αναγνώρισή του ως τέτοιο.

[…]

 

Η κοινότητα των αναγνωστών

Η ανάγνωση μέσα στην τάξη υπόκειται σε συνθήκες πολύ διαφορετικές από την ατομική, σιωπηλή ανάγνωση. Η τάξη είναι μια ομάδα η οποία βρίσκεται συνεχώς σε κίνηση, συνδέεται με ποικίλες σχέσεις και αλληλεπιδράσεις. Η ανταπόκριση επομένως στην ανάγνωση, όπως τουλάχιστον εκφράζεται μέσα στην τάξη, καθορίζεται από τις σχέσεις των μελών της ιδιότυπης αυτής κοινότητας, από το κλίμα της επικοινωνίας και από τα μηνύματα περί ανάγνωσης που δίνονται από το σύνολο της αναγνωστικής διαδικασίας. Η μελέτη των συνθηκών ανάγνωσης στην τάξη είναι ένας εκτενής χώρος προβληματισμού· εδώ μας ενδιαφέρει στο βαθμό που η επιλογή των βιβλίων καθορίζει και ταυτόχρονα καθορίζεται από τις συνθήκες της ανάγνωσης. Αν εκείνο που μας ενδιαφέρει πρωτίστως είναι η επικοινωνία μέσω του βιβλίου και αν δεχόμαστε πως η φιλαναγνωσία προωθείται ακριβώς μέσα από την αίσθηση της επικοινωνίας, του ανήκειν σε μια κοινότητα αναγνωστών, τότε στόχος του μαθήματος της λογοτεχνίας είναι να συγκροτήσει μια κοινότητα η οποία θα γνωρίζει και θα αποδέχεται τα κοινά στοιχεία και τις διαφορές της, θα διαπνέεται από πνεύμα ισοτιμίας και διαλόγου (F. Smith). Η επιλογή των βιβλίων παίζει μεγάλο ρόλο στη συγκρότηση αυτής της κοινότητας. Καθόσον οι μαθητές μιας τάξης είναι διαφορετικά άτομα, με διαφορετικά γούστα, ίσως και διαφορετική κοινωνική και πολιτισμική προέλευση, η επιλογή των βιβλίων πρέπει να διατηρεί τις ισορροπίες ώστε όλοι οι μαθητές να έχουν ένα μερίδιο στην ανάγνωση. Τούτο σημαίνει πως τα θέματα των βιβλίων πρέπει να σχετίζονται με τις εμπειρίες των συγκεκριμένων μαθητών, να μην είναι ανώδυνα, αλλά αντίθετα να αναδεικνύουν τα προβλήματα και τις διαφορές προωθώντας το διάλογο. Η μορφή και η γλωσσική ποικιλία των βιβλίων πάλι, άλλοτε να είναι οικεία και εύληπτη και άλλοτε να κεντρίζει και ενίοτε να ανατρέπει τα στερεότυπα και τα κεκτημένα, έτσι ώστε να ανακατανέμει τις ισορροπίες της αναγνωστικής επάρκειας ανάμεσα στην κοινότητα.

Βενετία Αποστολίδου, Κριτήρια επιλογής λογοτεχνικών βιβλίων για σχολική χρήση, Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, Αθήνα 1997, σ. 27 & 30-31.