Το μέλλον του βιβλίου ΙΙ

Η τυπογραφία διεύρυνε το κοινό των αναγνωστών και έφερε το βιβλίο στο κέντρο της ανάπτυξης των κοινωνιών και του πολιτισμού τους. Στους αιώνες που ακολούθησαν οι εξελίξεις στον χώρο του βιβλίου υπήρξαν ραγδαίες με κορύφωση τον 19ο αιώνα, όταν η μείωση της τιμής του χαρτιού, οι νέες τυπογραφικές τεχνικές και η υποχρεωτική βασική εκπαίδευση στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες συνέβαλαν στη δημιουργία μιας τεράστιας αγοράς στην οποία συγγραφείς, εκδότες και αναγνώστες αναζητούσαν τον καινούριο ρόλο τους. Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε λίγο πολύ (και παρά τον συναγωνισμό από το ραδιόφωνο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση) έως τα τέλη του 20ου αιώνα, όταν τα ηλεκτρονικά μέσα συνδυάζονται με την παγκόσμια δικτύωση των χρηστών και την ψηφιοποίηση των δεδομένων.

Στις αρχές του 21ου αιώνα η ανθρωπότητα είναι οριστικά πια εξαρτημένη από τα καινούρια μέσα και η επικοινωνία αναπτύσσεται με τεράστιες ταχύτητες μέσα σε συνθήκες οικονομικής και πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης. Η κατάσταση αυτή ευνόησε την εμφάνιση του ηλεκτρονικού κειμένου και, κατά συνέπεια, του ηλεκτρονικού βιβλίου. Η εξάπλωση του διαδικτύου μετέβαλε ριζικά τις συνήθειες και δημιούργησε καινούριες «φυλές» εγγράμματων και αναλφάβητων με κριτήριο τη γνώση και τη χρήση των νέων μέσων (Δημηρούλης 2013). Το γεγονός αυτό έχει πείσει πολλούς ότι είναι ζήτημα χρόνου έως ότου οι άυλες μορφές γραφής περιθωριοποιήσουν (ή ακόμη και αντικαταστήσουν) τον έντυπο λόγο (Δημηρούλης 2013).

Για την ώρα κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί. Το βιβλίο αντιστέκεται μένοντας στο χαρτί. Ο ηλεκτρονικός λόγος, όμως, διεκδικεί όλο και περισσότερο χώρο στη ζωή των ανθρώπων. Κανείς δεν μπορεί με βεβαιότητα να προβλέψει τί θα σημαίνουν τα λόγια του Ζαν Πωλ Σαρτρ στο μέλλον:

Η βιβλιοθήκη μου ήταν ο κόσμος κλεισμένος σ’ έναν καθρέφτη· είχε την απέραντη πυκνότητα, την ποικιλία και το απρόοπτο του κόσμου.

Sartre 1965, 49

Ή αν θα βρίσκει ευήκοα ώτα η προτροπή του Σεφέρη:

Τα βιβλία είναι πράγματα της φύσης μας· είναι εμείς, όσοι και αν είμαστε· είναι μια ανθρώπινη φύση που μας προεκτείνει προς τις ρίζες μας […]· και που με τα οράματά μας την προεκτείνουμε προς το μέλλον […]. Θα έλεγα πως τα βιβλία είναι σαν τα μεγάλα κλειδιά ενός μεγάλου οργάνου της εκκλησιάς, του οποίου οι μουσικοί είμαστε εμείς. […] αν πιστεύουμε στον άνθρωπο […] με την ίδια αυτή πράξη πίστης θα πιστέψουμε και στη σημασία του βιβλίου.

Σεφέρης 1974, 189

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα