Γραφή και βιβλίο

Κείμενα & επιλογή υλικού
Δημήτρης Δημηρούλης

Το βιβλίο δεν είναι μόνο βιβλίο. H καταξιωμένη μορφή, το οικείο σχήμα, το πολιτισμικό αντικείμενο, όλα τα αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά του, δεν ορίζουν απλώς την ποικιλία των χρήσεων. Το βιβλίο είναι μία από τις μεγάλες αλληγορίες του δυτικού πολιτισμού, ένα συνεκδοχικό πεδίο που υπερβαίνει τις πρακτικές διαστάσεις της υλικής του υπόστασης. Το βιβλίο υπήρξε μαζί μας τόσο πολύ, και με τόσο καθοριστικό τρόπο, που είναι δύσκολο να συλλάβουμε τον κόσμο και να μιλήσουμε για τον άνθρωπο έξω από αυτό. Ανήκει στην ιστορία της γραφής και της ανάγνωσης, αυτά υπηρέτησε ευδόκιμα επί χιλιετίες και συνεχίζει να τα υπηρετεί παρά τις μεταβολές που επέφερε η ψηφιακή εποχή.

Ζούμε και παίζουμε στο θέατρο της ζωής με τον αόρατο χορό των βιβλίων να μας ακολουθεί· στρατιές σελίδων που κατοικούν στη μνήμη και κυριαρχούν στη σκέψη ερεθίζοντας τη φαντασία. Πάντα σε διαθεσιμότητα. Τα «κλασικά έργα», τα «αριστουργήματα», ο «κανόνας», η «παράδοση» έχουν, ως επί το πλείστον, πάρει τη μορφή του βιβλίου με μια φυσικότητα που εγγίζει την υποκατάσταση. Έτσι, περνάμε αβίαστα στο «βιβλίο της ζωής», στο «βιβλίο του κόσμου», στο «βιβλίο του σύμπαντος». H μεταφορά του βιβλίου μοιάζει τόσο «φυσική» που έχουμε λησμονήσει τί μεταφέρει στο περιεχόμενο του πολιτισμού μας· γιατί ο κόσμος υπάρχει σαν βιβλίο, ο κόσμος συνεκφέρεται με το βιβλίο.

Τα σπουδαία, τα αληθινά βιβλία, λέει ο Έμερσον, είναι εκείνα που υπήρξαν «γέφυρες ή καράβια και μας μετέφεραν με ασφάλεια μέσα από σκοτεινά έλη κι έρημους ωκεανούς στην καρδιά ιερών πόλεων, σε παλάτια και ναούς» (Emerson 1910, 449).

  • Barbier, F. 2002. Ιστορία του βιβλίου. Μτφρ. Μαρία Παπαηλιάδη. Αθήνα: Μεταίχμιο.
  • Benjamin, W. 1978. Δοκίμια για την τέχνη. Μτφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ. Αθήνα: Κάλβος.
  • Birkets, S. 1997. Οι ελεγείες του Γουτεμβέργιου. Η μοίρα της ανάγνωσης στην ηλεκτρονική εποχή. Μτφρ. Λίλυ Εξαρχοπούλου. Αθήνα: Καστανιώτης.
  • Blanchot, M. 1993. The Infinite Conversation. Minneapolis: University of Minnesota Press.
  • Blanck, H. 1994. Το βιβλίο στην αρχαιότητα. Μτφρ. Δ.Γ. Γεωργοβασίλης & M. Pfreimter. Αθήνα: Παπαδήμας.
  • Bloom, H. 2004. Πώς και γιατί διαβάζουµε. Μτφρ. Κατερίνα Ταβαρτζόγλου. Αθήνα: Gutenberg.
  • Borges, J.L. 1987. Το βιβλίο. Η Λέξη 68: 780-789.
  • ——. 1990. Μυθοπλασίες. Μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης. Αθήνα: Ύψιλον.
  • Brown, M.P. 2007. The triumph of the codex. The manuscript book before 1100. Στο A Companion to the History of the Book, επιμ. Simon Eliot & Jonathan Rose, 179-193. Οξφόρδη: Wiley-Blackwell.
  • Cavallo G. & R. Chartier, επιμ. 2008. Ιστορία της ανάγνωσης στον δυτικό κόσμο. Μτφρ. Αφροδίτη Θεοδωρακάκου, Μίλτος Καρκαζής, Μαρία Οικονομίδου & Ευγενία Τσελέντη. Αθήνα: Μεταίχμιο.
  • Chamberlain, D.C. 2013. Paper. Στο The Book. A Global History, επιμ. M.F. Suarez & H.R. Woudhuysen, 116-129. Οξφόρδη: Oxford University Press.
  • Clanchy, M.T. 2007. Parchment and paper. Manuscript culture 1100-1500. Στο A Companion to the History of the Book, επιμ. Simon Eliot & Jonathan Rose, 194-206. Οξφόρδη: Wiley-Blackwell.
  • Clement, R.W. 1997. Medieval and Renaissance book production. Library Faculty & Staf Publications 10
  • Colvin, SΤ. 2007. The Greek alphabet. Στο A Historical Greek Reader, 16-19. Οξφόρδη: Oxford University Press.
  • Dahl, S. 1958. The 19th and the beginning of the 20th century. Στο History of the Book, 211-239. Νέα Υόρκη: Scarecrow Press.
  • Eisenstein, E.L. 1980. The unacknowledged revolution. Στο The Printing Press as Agent of Change, 3-42. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Emerson, R.W. 1910. The Complete Prose Works. Λονδίνο: Wrd, Lord & Co.
  • Finkelstein, D. & A. McCleery. 2005. The coming of print. Στο An Introduction to Book History, 44-65. Νέα Υόρκη & Λονδίνο: Routledge.
  • Flaubert, G. 1980. [Επιστολή στη Louise Colet, 16 Ιαν. 1852]. Στο Correspondance, τ. 2. Παρίσι: Gallimard.
  • Higounet, Ch. 1964. H γραφή. Aθήνα: Zαχαρόπουλος.
  • Labarre, A., 1994. Histoire du livre. Παρίσι: Presses Universitaires de France.
  • Lanham, R.A. 1993. The Electronic World. Democracy, Technology, and the Arts. Σικάγο: University of Chicago Press.
  • McGann, J. 1993. Blackriders. The Visible Language of Modernism. Princeton: Princeton University Press.
  • ——. 2001. Introduction. Beginning again. Humanities and the digital culture, 1993-2000. Στο Radiant Textuality. Literature after the World Wide Web. Νέα Υόρκη: Palgrave/McMillan.
  • Manguel, A. 1997. H ιστορία της ανάγνωσης. Μτφρ. Λύο Καλοβυρνάς. Aθήνα: Λιβάνης.
  • Martin, H.J. 1988. Histoire et pouvoirs de l'écrit. Παρίσι: Perrin.
  • Nunberg, G. επιμ. 1996. Introduction. Στο The Future of the Book. Berkeley: University of California Press.
  • Perec, G. 1988. Μικρές σημειώσεις για την τέχνη και τον τρόπο να τακτοποιούμε τα βιβλία μας. Εισαγ.-μτφρ. Λίζυ Τσιριμώκου. Αθήνα: Άγρα.
  • Powell, B.B. 2012. Writing. Theory and History of the Technology of Civilization. Οξφόρδη: Wiley-Blackwell.
  • Proust, M. 1985. Διαβάζοντας. Μέρες ανάγνωσης. Μτφρ. Πέτρος Παπαδόπουλος, Κώστας Τσιταράκης. Αθήνα: Εστία.
  • Robinson, A. 2013. Writing systems. Στο The Book. A Global History, επιμ. M.F. Suarez & H.R. Woudhuysen, 3-18. Οξφόρδη: Oxford University Press.
  • Sartre, J-P. 1965. Οι Λέξεις. Μτφρ. Κ. Σταματίου. Αθήνα: Αρσενίδης.
  • Schapps, D.M. 2004. The Invention of Coinage and the Monetization of Ancient Greece. Ann Arbor: The University of Michigan Press.
  • Schlink, B. 1997. Διαβάζοντας στη Xάννα. Μτφρ. Ιάκωβος Κοπερτί. Aθήνα: Kριτική.
  • Thomas, R. 1997. Γραπτός και προφορικός λόγος στην αρχαία Ελλάδα. Μτφρ. Δημήτρης Κυρτάτας. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
  • Verhoogt, A. 2010. Papyri. Στο A Companion to the Ancient Greek Language, επιμ. E.J. Bakker, 62-68. Οξφόρδη: Wiley-Blackwell.
  • Αμπαντί, M. Eλ. 1998. H αρχαία βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Μτφρ. Λένα Κασίμη. Aθήνα: Σμίλη.
  • Δημηρούλης, Δ. 2002. Οι τεχνολογίες της γραφής και το μέλλον του βιβλίου. Στο Παραλλάξ. Σύμμεικτα για τη λογοτεχνία και τη γλώσσα, 205-221. Αθήνα: Ψυχογιός.
  • —— 2013α. Ο αναγνώστης έναντι της ψηφιακής εποχής. Στο Καβουρηδόν και παραδρόμως, 309-312. Αθήνα: Τόπος.
  • ——. 2013β. Λογοτεχνία και διαδίκτυο. Στο Καβουρηδόν και παραδρόμως, 313-321. Αθήνα: Τόπος.
  • Κάνφορα, Λ. 1989. H χαμένη βιβλιοθήκη της Aλεξάνδρειας. Μτφρ. Φοίβος Αρβανίτης. Αθήνα: Αλεξάνδρεια.
  • Κουμαριανού, Αικ., Λ. Δρούλια & E. Layton. 1986. Tο ελληνικό βιβλίο (1476-1830). Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα ETE.
  • Λάζος, Χρ. Δ. 1975. Ιστορία και εξέλιξη της γραφής, Αθήνα: Εστία.
  • Μουσείο Mπενάκη, 1977. Δέκα αιώνες ελληνικής γραφής. Αθήνα: Μουσείο Μπενάκη.
  • Μπαρτ, Ρ. 1973. Η απόλαυση του κειμένου. Μτφρ. Φούλα Χατζιδάκη & Γιάννης Κρητικός. Αθήνα: Εκδ. Ράππα.
  • Μπράντμπερι, Ρ. 2010. Φαρενάιτ 451. Μτφρ. Βασίλης Δουβίτσας. Αθήνα: Άγρα.
  • Ντε Κάρλο, Β. 1995. Η θαυμαστή ιστορία του βιβλίου. Μτφρ. Άννα Κόκκαλη. Αθήνα: Δελφίνι.
  • Σεφέρης, Γ. 1974. Παραλλαγές πάνω στο βιβλίο. Στο Δοκιμές, τ. Β΄, 182-189. Αθήνα: Ίκαρος.
  • Σουίφτ, Τζ. 1992. H μάχη των βιβλίων. Μτφρ. Χριστίνα Μπάμπου-Παγκουρέλλη. Αθήνα: Καστανιώτης.
  • Συλλογικό, 1993. Περί βιβλιοθηκών. Αθήνα: Άγρα.
  • Φλωμπέρ, Γκ. 1985. Βιβλιομανία. Μτφρ. Ε.Χ. Γονατάς. Αθήνα: Στιγμή.
Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα