Δεν είναι ο Οιδίποδας: μύθος και ιστορία

Μαρωνίτης Δ.Ν.

Στα αποσπάσματα ο Δ.Ν. Μαρωνίτης σχολιάζει τον τρόπο με τον οποίο συλλειτουργούν ο μυθολογικός και ο ιστορικός συντελεστής στο ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη «Δεν είναι ο Οιδίποδας» (Παραλογαίς, 1948).

[...] Πιστεύω πως το κλειδί για την αποκρυπτογράφηση της σύγχρονης εμπειρίας βρίσκεται στα μυθολογικά της πρότυπα (με τα οποία και αντικρίζεται μέσα στο ποίημα): στον μύθο των Ατρειδών και των Λαβδακιδών.

Πρόκειται για δύο διαβόητες οικογενειακές τραγωδίες, όπου τα πρόσωπά τους εναλλάσσουν καθ’ οδόν τον ρόλο του θύτη και του θύματος. Τόσο ο Αίγισθος, όσο και ο Οιδίποδας, με διαφορετικό τρόπο καθένας τους και με άλλα κίνητρα, μπλέκονται στο μυθολογικό τους δίχτυ και ως θύτες και ως θύματα. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις μπορούμε, νομίζω, να μιλήσουμε για γενεαλογικό, εμφύλιο σπαραγμό. Πιστεύω, λοιπόν, ότι η εμφύλια αλληλοσφαγή αποτελεί τον κοινό παρονομαστή τόσο του μυθολογικού όσο και του ιστορικού επιπέδου του ποιήματος. [...] Εφόσον δεχτούμε ότι η προποιητική ύλη της σύγχρονης εμπειρίας αντιστοιχεί στον εμφύλιο σπαραγμό της πρόσφατης ιστορίας μας, τότε απορρέουν από την υπόθεση αυτή δύο τουλάχιστον πορίσματα:

1. Μια σύγχρονη εμφυλιακή και φονική περιπέτεια αντικρίζεται, καταρχήν, και συγχέεται, κατόπιν, με δύο μυθολογικά πρότυπα συγγενικά. Το διπλό αποτέλεσμα αυτής της συστοιχίας είναι: αφενός η απομυθοποίηση ή η εξοικείωση του μυθολογικού παραδείγματος· αφετέρου η μυθοποίηση και η μορφοποίηση μιας ζώσας ακόμη και σπαράσσουσας ιστορικής ύλης. Πρόκειται, για να το πω αλλιώς, για αντιμεταχώρηση μύθου και ιστορίας, όπου ο μύθος έχει ήδη βρει τη λογοτεχνική του μορφή, η ιστορία μορφώνεται τώρα.

2. Με τους όρους αυτούς το ποίημα, στο σύνολό του, πρέπει κατά τη γνώμη μου να ακουστεί και να διαβαστεί ως επιτάφιο: ένα είδος νεκρόδειπνου, για να θυμηθούμε τον Τάκη Σινόπουλο και πιο πίσω τον Άγγελο Σικελιανό.

Δ.Ν. Μαρωνίτης, Διαλέξεις, Στιγμή, Αθήνα 1992, σ. 87-88.

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα