Ύφος εις διπλούν: το ύφος του συγγραφέα και το ύφος του μεταφραστή

Dante

Η μετάφραση του Δάντη από τον Νίκο Καζαντζάκη φέρει τη σφραγίδα της ιδιοπροσωπίας του, όπως μπορεί να δει κανείς και στο απόσπασμα που παρατίθεται. Στη μετάφραση το ύφος αναδιπλασιάζεται, στο ύφος του συγγραφέα προστίθεται το ύφος του μεταφραστή και ειδικά όταν ο μεταφραστής είναι λογοτέχνης τίθεται με έμφαση το ζήτημα της διάκρισης μεταξύ των δύο: μπορεί να εντοπιστεί το ύφος του μεταφραστή ασχέτως του ύφους του κειμένου που μεταφράζει; Κι αν ναι, ποια η σχέση ανάμεσά τους; Στην προκειμένη περίπτωση, η ιδιοπροσωπία του Καζαντζάκη είναι πολύ εμφανής και επικαθορίζει το ύφος του Δάντη, που αναδύεται διαφορετικό σε άλλες μεταφράσεις, άλλων ποιητών.

«[…] — Αδέρφια μου, που από εκατό χιλιάδες κιντύνους, κράζω, φτάσατε στη δύση, στην τόσο πια μικρή που μένει αγρύπνια του νου και του κορμιού, μην αρνηθείτε, τον ήλιο, ακολουθώντας, να γνωρίστε, στα πέρατα, τη γης χωρίς ανθρώπους. Το ευγενικό σας σπέρμα μην προδώστε· σεις δεν πλαστήκατε σα ζα να ζείτε· μα γνώση κι αρετή ν’ ακολουθάτε! — Τόσο άναψα τους φίλους για τη στράτα, με τούτα εδώ τα λιγοστά μου λόγια, που ύστερα πια με δυσκολιά τούς κράτουν. Και γέρνοντας προς την αυγή την πρύμνα, με φτερούγες κουπιά τρελοπετούμε, παντοτινά ζερβά μας προχωρώντας. Τ’ αστέρια πια του πόλου του άλλου εθώρουν τη νύχτα, κι ο δικός μας τόσο κάτω, που απ’ του πελάου δεν πρόβαινε την όψη. Πέντε άναψε βολές και πέντε εσβήστη το φώς ’πό κάτω απ’ το φεγγάρι, αφόντας το φοβερό περάσαμε διαπόρι, και νά, βουνό μουντό απ’ την αλαργάδα σηκώθη, κι αψηλό μου εφάνη τόσο, που τέτοιο εγώ ποτέ μου δεν ξανάδα. Χαρά, μα γρήγορα η χαρά μας κλάμα· τι απ’ τη νέα γης ασκώθη ανεμορούφι και χτύπησε του καραβιού την πλώρα· συθάλασση τρεις στρούφιξε η πλωτή μας βολές, στην τέταρτη όρθωσε την πρύμνα, βουτάει την πλώρα, ως Άλλος θέλησέ το, ώσπου το πέλαο εκλείστη απάνωθέ μας.»

Δάντης, Η θεία κωμωδία. Η Κόλαση, μτφρ. Νίκος Καζαντζάκης, Εκδόσεις Ελένης Καζαντζάκη, Αθήνα 1974, σ. 126-127.

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα