Ύφος και ερμηνεία: από την επιφανειακή στη βαθεία δομή του κειμένου

Κείμενα & επιλογή υλικού
Τιτίκα Δημητρούλια

Η ενότητα επιδιώκει να δώσει μια εικόνα της μεγάλης συζήτησης που διαχρονικά διεξάγεται για την εννοιολόγηση και τη μελέτη του ύφους στη λογοτεχνία, μέσα από μια ιστορική επισκόπηση της έννοιας, ορισμούς, θεωρητικές τοποθετήσεις και παραδείγματα. Το πρώτο άρθρο, με τίτλο «Το ύφος ως ανθρωπολογική κατηγορία» παρουσιάζει τις ποικίλες διαστάσεις του ύφους, από την καθημερινότητα ως την τέχνη, με έμφαση στο στοιχείο της ιδιαιτερότητας. Το δεύτερο άρθρο, «Περί ύφους: σύντομη ιστορική διαδρομή», ανατρέχει στην ιστορία της έννοιας. Το τρίτο άρθρο, με τίτλο «Το ύφος στην κοινωνιογλωσσολογία και στην ανάλυση λόγου» παρουσιάζει τη σύγχρονη γλωσσολογική θεώρηση του ύφους, με αναφορά στο διαλεκτικό, κοινωνιολεκτικό στοιχείο, στα επίπεδα ύφους και στο ιδιόλεκτο. Το τέταρτο άρθρο, «Ανατέμνοντας το ύφος», σχολιάζει την έννοια του ύφους στην ανάλυση της λογοτεχνίας, σε σχέση με τα όρια που θέτουν οι προσεγγίσεις του. Το πέμπτο άρθρο, «Απόπειρα λειτουργικού ορισμού του ύφους και κάποια ερωτήματα», επιχειρεί να δώσει έναν λειτουργικό ορισμό του ύφους, που να μπορεί να υποστηρίξει πρακτικά τη μελέτη του στα λογοτεχνικά κείμενα. Τέλος, το άρθρο με τίτλο «Το ύφος ως πρακτική εξατομίκευσης διά του λόγου» επανέρχεται στον ορισμό του ύφους ως ιδιαιτερότητας και εξετάζει πτυχές της έκφρασής της στη λογοτεχνία, όπως και τη σχέση του ύφους με την κοσμοαντίληψη και τις εσωτερικές αναπαραστάσεις ή τη σχέση του συλλογικού με το ατομικό. Τα έξι άρθρα συνοδεύονται από μια βασική βιβλιογραφία σχετικά με το ύφος, από λογοτεχνικά και κριτικά κείμενα, καθώς και από πολυμεσικό υλικό, που στόχο έχουν να φωτίσουν και να διασαφηνίσουν τις θεωρητικές θέσεις των άρθρων.

  • [Διονυσίου ή Λογγίνου]. 1927. Περί ύψους. Έκδοσις μετά εισαγωγής, κριτικών υποσημειώσεων, λεξικού πίνακος, κλ. υπό Π.Σ. Φωτιάδου. Εν Αθήναις: Τύποις Εταιρείας-Π.Δ. Σακελλάριος. Διατίθεται εδώ .
  • Abrams, Μ.H. 2005. Λεξικό λογοτεχνικών όρων. Θεωρία, ιστορία, κριτική λογοτεχνίας. Μτφρ. Γ. Δεληβοριά – Σ. Χατζηιωαννίδου. Αθήνα: Πατάκης.
  • Angenot, Μ. κ.ά. 2010. Θεωρία της λογοτεχνίας. Μτφρ. Τ. Δημητρούλια. Αθήνα: Gutenberg.
  • Aubussier, J. 2008. L’opposition rugby/football comme stéréotype dans le discours de l’Équipe. Παρίσι: Plon.
  • Bakhtin, M.M. 1981. Forms of time and of the chronotope in the novel. Notes toward a historical poetics. Στο The Dialogic Ιmagination, επιμ. Michael Holquist, μτφρ. Caryl Emerson & Michael Holquist, 84-258. Austin: University of Texas Press.
  • Barthes, R. 1984. Le style et son image. Στο Le bruissement de la langue. Essais critiques IV, 141-151. Παρίσι: Seuil.
  • Cressot, M. [1947] 1991. Le style et ses techniques. Précis d’analyse stylistique [avec contributions de L. James]. Παρίσι: PUF.
  • Cuddon, J.A. 2010. Λεξικό λογοτεχνικών όρων και θεωρίας της λογοτεχνίας. Μτφρ. Γ. Παρίσης & Μ. Λιάπη. Αθήνα: Μεταίχμιο.
  • Culler, J. 2000. Λογοτεχνική θεωρία. Μία συνοπτική εισαγωγή. Μτφρ. Καίτη Διαμαντάκου. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
  • Delcroix, M. & W. Geerts. 1980. «Les Chats» de Baudelaire:Une confrontation de méthodes. Namur: Presses Universitaires de Namur/Presses Universitaires de France.
  • Epstein, E.L. 1978. Language and Style. Λονδίνο: Methuen.
  • Goodman, N. 1975. The Status of Style. Critical Inquiry 1/4: 799-811.
  • GROUPE µ. [1977] 1990. Rhétorique de la poésie. Lecture linéaire, lecture tabulaire. Παρίσι: Seuil.
  • Guiraud, P. 1969. Essais de stylistique. Παρίσι: Klincksieck.
  • Hobbes, Th. 2016. Η τέχνη της ρητορικής. Μτφρ. Γ. Καράμπελας. Αθήνα: Ηριδανός.
  • Hope, J. & L. Wright. 1995. Stylistics. A Practical Coursebook. Λονδίνο: Routledge.
  • Hopkins, J. 2005. La théorie sémiotique littéraire de Michael Riffaterre: matrice, intertexte et interprétant. Cahiers de Narratologie 12. Διατίθεται εδώ .
  • Jakobson, R. 1960. Closing Statement: Linguistics and Poetics. Στο Style in Language, επιμ. Thomas A. Sebeok, 350-377. Μασαχουσέτη/Λονδίνο/Νέα Υόρκη: Technological Institute of MIT, Wiley & Sons.
  • ——. 1998. Δοκίμια για τη Γλώσσα της Λογοτεχνίας. Μτφρ. Άρης Μπερλής. Αθήνα: Εστία.
  • Jaucourt, L. de. 1751-1772. Style. Στο Denis Diderot & Jean le Rond d’Alembert (επιμ.), Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, etc. University of Chicago: ARTFL Encyclopédie Project (Autumn 2017 Edition), επιμ. Robert Morrissey & Glenn Roe. Διατίθεται εδώ .
  • Jeffries, L. & D. McIntyre. 2010. Stylistics. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Jenny L. 2000. Sur le style littéraire. Στο Vous avez dit “style d’auteur”?, επιμ. M. Dereu. Nancy: Presses Universitaires de Nancy.
  • ——. 2000. Du style comme pratique. Littérature 118: 98-117.
  • ——, επιμ. 2011. Le Style en acte. Γενεύη: Métis-Presses.
  • ——. 2011. Le style. Ακαδημαϊκές παραδόσεις στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης. Διατίθεται εδώ .
  • ——, επιμ. 2012. Et l’homme créa la page… Παρίσι: Minuit.
  • Leech, G. & M. Short 22007. Style in Fiction: A Linguistic Introduction to English Fictional Prose. Λονδίνο: Pearson Education.
  • Macé, M. 2016. Styles. Critiques de nos formes de vie. Παρίσι: Gallimard.
  • Mahlberg, M. 2012. Corpus stylistics and Dickens’s fiction. Λονδίνο: Routledge.
  • McIntyre, D. & B. Beatrix, επιμ. 2010. Language and style. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
  • Meschonnic, H. 1970. Pour la poétique I. Παρίσι: Gallimard.
  • ——. 1982. Critique du rythme. Παρίσι: Verdier.
  • Nørgaard, N., B. Busse & R. Montoro. 2010. Key terms in stylistics. Λονδίνο: Bloomsbury.
  • Petitjean, A. & A. Rabatel. 2007. Le style en questions. Pratiques 135-136: 3-14.
  • Riffaterre, M. 1959. Criteria for style analysis. Word 15: 154-174.
  • ——. 1971. Essais de stylistique structurale. Μτφρ-εισαγ. Daniel Delas. Παρίσι: Flammarion.
  • Sebeok, Th. A., επιμ. 1960. Style in Language. Cambridge, MA: MIT.
  • Spitzer, L. [1970] 1980. Études de style. Μτφρ. από τα αγγλικά και τα γερμανικά Alain Coulon, Michel Foucault & Éliane Kaufholz. Παρίσι: Gallimard.
  • Todorov, T. 1995. Θεωρία λογοτεχνίας. Κείμενα ρώσων φορμαλιστών. Μτφρ. Η.Π. Νικολούδης. Αθήνα: Οδυσσέας.
  • Wales, K. 2011. A Dictionary of Stylistics. Λονδίνο: Pearson.
  • Wynne, M. 22006. Stylistics: corpus approaches. Στο Encyclopedia of language and linguistics, επιμ. K. Brown, τόμ. 12, 223-226. Λονδίνο: Elsevier.
  • Αριστοτέλης. 2002. Ρητορική. Μτφρ. Δ. Λυπουρλής. Τόμ. Α. Αθήνα: Ζήτρος.
  • ——. 2004. Ρητορική. Μτφρ. Δ. Λυπουρλής. Τόμ. Β & Γ. Αθήνα: Ζήτρος.
  • ——. 2016. Τέχνη ρητορική. Μτφρ. Π. Μπασάκος. Αθήνα: Νήσος.
  • Βακαλό, Ε. [1980] 2005. Ρυθμοί και όροι της ευρωπαϊκής τέχνης. Αθήνα: Κέδρος.
  • Γαραντούδης, Ε., επιμ. 2000. Βιβλιογραφία νεοελληνικής μετρικής. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
  • Μαρκαντωνάτος, Γ.Α. [1984] 2008. Βασικό λεξικό λογοτεχνικών και φιλολογικών όρων. Αθήνα: Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός.
  • Μικρός, Γ. 2015. Υπολογιστική υφολογία [ηλεκτρ. βιβλ.]. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διατίθεται εδώ .
  • Μπαμπινιώτης, Γ. 1991. Γλωσσολογία και λογοτεχνία. Από την τεχνική στην τέχνη του λόγου. Αθήνα: χ.ε.ο.
  • Νάκας, Θ. [1985] 2004. Γλωσσοφιλολογικά Α΄. Μελετήματα για τη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία. Αθήνα: Θανάσης Νάκας.
  • ——. [1991] 2002. Γλωσσοφιλολογικά Β΄. Μελετήματα για τη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία. Αθήνα: Θανάσης Νάκας.
  • ——. [1996] 2003. Γλωσσοφιλολογικά Γ΄. Μελετήματα για τη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία. Αθήνα: Θανάσης Νάκας.
  • ——. [2003] 2006. Γλωσσοφιλολογικά Δ΄. Μελετήματα για τη Γλώσσα και τη Λογοτεχνία. Αθήνα: Θανάσης Νάκας.
  • Τσίτσιου-Χελιδόνη, Χ. Θεόφραστος. Στον Εγκυκλοπαιδικό Οδηγό Ρητορεία και Ρητορική στην αρχαιότητα. Διατίθεται εδώ .
  • Χαραλαμπάκης, Χρ. 31999. Νεοελληνικός Λόγος. Μελέτες για τη γλώσσα, τη λογοτεχνία και το ύφος. Αθήνα: Κ. Τσιβεριώτης [ειδικότερα: Σκέψεις γύρω από τη γλώσσα και το ύφος του Στρατηγού Μακρυγιάννη με αφορμή το νέο χειρόγραφο ‘Οράματα και θάματα’, 253-276].
Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα