Η λογοτεχνική κριτική παίζει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του λογοτεχνικού κανόνα, καθώς διαμορφώνει ένα σύστημα αξιολόγησης και ιεραρχιών γύρω από τα κείμενα και τους συγγραφείς. Μαχητικός σατιρικός κριτικός του 19ου αιώνα ο Εμμ. Ροΐδης επέμενε πάντα στην ανάδειξη της πολιτισμικής απόστασης που χωρίζει τη νεοελληνική λογοτεχνία από τον ευρωπαϊκό λογοτεχνικό κανόνα. Μια από τις πιο γνωστές κριτικές διαμάχες γύρω από τον λογοτεχνικό κανόνα του 19ου αιώνα είναι η διαμάχη Εμμ. Ροΐδη και Άγγελου Βλάχου για τη νεοελληνική ποίηση. Το 1877 ο Ροΐδης ήταν εισηγητής της κριτικής επιτροπής στον δραματικό διαγωνισμό του συλλόγου «Παρνασσός». Στην ομιλία του, με τίτλο «Περί συγχρόνου ελληνικής ποιήσεως», απέρριψε την ποιητική αξία όχι μόνο των υποβληθέντων στον διαγωνισμό έργων αλλά και εν γένει όλης της ελληνικής ποιητικής παραγωγής της εποχής. Επηρεασμένος από τις ιδέες του Taine για τη σημασία της περιρρέουσας ατμόσφαιρας, ο Ροΐδης υποστήριξε ότι η πολιτισμική καθυστέρηση της Ελλάδας δεν επιτρέπει την ανάδυση μιας σημαντικής ποιητικής παραγωγής. Έναν μήνα αργότερα, ο Άγγελος Βλάχος ανέλαβε να αντικρούσει τις απόψεις του Ροΐδη, με την ομιλία του «Περί νεωτέρας ελληνικής ποιήσεως και ιδίως περί Γεωργίου Ζαλοκώστα». Ο Ζαλοκώστας επιλέχθηκε ως το κατεξοχήν αντιπροσωπευτικό παράδειγμα για την αξία της ποιητικής παραγωγής της εποχής. Η κριτική διαμάχη συνεχίστηκε, αφήνοντας τα ίχνη της στην ευρύτερη δημόσια σφαίρα. Στο κείμενο που ακολουθεί ο Δημήτριος Βικέλας σατιρίζει τις θεωρίες των δύο κριτικών για την ποίηση.