Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα λογοτεχνικά δοκίμια για το «βιβλίο» είναι και το ομώνυμο κείμενο του αργεντινού συγγραφέα Χόρχε Λούις Μπόρχες. Το αξιοθαύμαστο στο δοκίμιο αυτό είναι η ικανότητα του Μπόρχες να συνοψίσει σε λίγες σελίδες τις σκέψεις του για τον ρόλο του βιβλίου στον παγκόσμιο πολιτισμό, αλλά και να αποτυπώσει τις απόψεις των πιο σπουδαίων στοχαστών για το ζήτημα. Ιδού ένα χαρακτηριστικό δείγμα.
[…]
Τόσοι συγγραφείς έχουν γράψει κατά τρόπο τόσο περίλαμπρο πάνω στο θέμα «βιβλίο», που θα ’θελα να αναφέρω μερικούς. Θα αρχίσω από τον Μονταίνιο που αφιερώνει ένα από τα Δοκίμιά του στο βιβλίο. Σ’ αυτό το δοκίμιο υπάρχει μια φράση αξιομνημόνευτη: «Δεν κάνω τίποτε χωρίς ευθυμία». Ο Μονταίνιος αφήνει να εννοηθεί ότι η αντίληψη της υποχρεωτικής ανάγνωσης είναι αντίληψη λαθεμένη. Λέει πως αν συναντήσει ένα «κομμάτι» δύσκολο σ’ ένα βιβλίο, το αφήνει γιατί βλέπει την ανάγνωση σαν μια μορφή ευτυχίας.
[…]
Ένα βιβλίο δεν πρέπει ν’ απαιτεί προσπάθεια, η ευτυχία δεν πρέπει ν’ απαιτεί προσπάθεια. Νομίζω πως ο Μονταίνιος έχει δίκιο. […] Ο Μονταίνιος μιλά για τα βιβλία με πάθος αλλά λέει πως τα βιβλία, αν είναι μια ευτυχία, είναι ωστόσο μια απόλαυση νωχελική, ράθυμη.
Ο Έμερσον λέει το αντίθετο — σ’ αυτόν χρωστάμε την άλλη μεγάλη μελέτη πάνω στα βιβλία. Στη διάλεξή του, ο Έμερσον λέει ότι μια βιβλιοθήκη είναι ένα είδος μαγικού εργαστηρίου. Στο εργαστήρι αυτό διατηρούνται σε κατάσταση μαγείας τα καλύτερα πνεύματα της ανθρωπότητας αλλά περιμένουν το λόγο μας για να εγκαταλείψουν την αλαλία τους. Πρέπει ν’ ανοίξουμε το βιβλίο και τότε ξυπνάνε. Λέει πως μπορούμε να υπολογίζουμε στη συντροφιά των καλύτερων ανθρώπων που παρήγαγε η ανθρωπότητα αλλά εμείς δεν τους αναζητάμε και προτιμάμε να διαβάζουμε σχόλια, κριτικές, αντί να πάμε κατευθείαν σ’ αυτούς.
Jorge Luis Borges, «Το βιβλίο», μτφρ. Κ. Σταματίου, περ. Η λέξη , τχ. 68 (Οκτ. 1987) 786-787. Η διάλεξη δόθηκε στο Πανεπιστήμιο Belgrano του Μπουένος Άιρες το 1977.