Ίσως ήταν αυτή καθαυτή η αισθαντικότητά του (την οποία κατέβαλε τεράστιες προσπάθειες να καταπιέσει) που έκανε τον Άγιο Αυγουστίνο τόσο οξυδερκή παρατηρητή. Απ’ όσο γνωρίζουμε, πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του σε μια παράδοξη κατάσταση ανακάλυψης και περισπασμού, θαυμάζοντας αυτά που του δίδασκαν οι αισθήσεις του, αλλά ταυτόχρονα παρακαλώντας τον Θεό να τον λυτρώσει από τον πειρασμό των σωματικών απολαύσεων. Ο Αυγουστίνος παρατήρησε τη σιωπηλή ανάγνωση του Αμβρόσιου επειδή ο ίδιος τόσο εύκολα υπέκυψε στην περιέργεια των ματιών του· τα λόγια στον κήπο τα άκουσε διότι παραδόθηκε στην ευωδιά της χλόης και στο κελάηδημα των αόρατων πουλιών.

Δεν ήταν μόνο η δυνατότητα σιωπηλής ανάγνωσης που εξέπληξε τον Αυγουστίνο. Σε ένα κείμενο αναφέρεται σε κάποιο παλιό συμμαθητή του και σχολιάζει την εξαιρετική μνήμη του, που του επέτρεπε να συνθέτει και να ανασυνθέτει κείμενα που είχε κάποτε διαβάσει και αποστηθίσει. Είχε την ικανότητα, έγραφε ο Αυγουστίνος, να πει τον προτελευταίο στίχο κάθε βιβλίου του Βιργιλίου «γοργά, με τη σωστή σειρά και από μνήμης… Αν στη συνέχεια του ζητούσαμε να απαγγείλει το στίχο που προηγούνταν του προτελευταίου το έκανε. Πραγματικά είχαμε την εντύπωση ότι μπορούσε να απαγγέλλει τον Βιργίλιο ανάποδα… Αν του ζητούσαμε ακόμα και αποσπάσματα από οποιαδήποτε από τις δημηγορίες του Κικέρωνα είχε αποστηθίσει, μπορούσε να μας τα πει κι αυτά». Είτε διάβαζε σιωπηλά είτε μεγαλόφωνα, τούτος ο άνθρωπος ήταν ικανός να εντυπώνει το κείμενο «στις κέρινες πινακίδες της μνήμης» (κατά την έκφραση του Κικέρωνα, που ο Αυγουστίνος αρεσκόταν να επαναλαμβάνει) και να το ανακαλεί και να το απαγγέλλει κατά βούληση με οποιαδήποτε σειρά διάλεγε, σαν να ξεφύλλιζε τις σελίδες ενός βιβλίου. Ένας αναγνώστης που μπορεί να ανακαλέσει ένα κείμενο, να φέρει στο νου του ένα βιβλίο που κάποτε κράτησε στα χέρια του, γίνεται ο ίδιος το βιβλίο, το οποίο μπορεί να διαβαστεί από τον ίδιο ή από άλλους.

Αλμπέρτο Μανγκέλ, H ιστορία της ανάγνωσης, μτφρ. Λύο Καλοβυρνάς, Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Αθήνα 1997, σ. 105-106.