[…]

Η σάτιρα μπορεί λοιπόν να εντοπιστεί ως είδος και να διακριβωθεί η λειτουργία της με δύο τρόπους, στο επίκεντρο των οποίων βρίσκεται το αδιαπραγμάτευτο ήθος της, το ιδιαίτερο «πνεύμα» της, για να θυμηθούμε εδώ τον Batteux, το οποίο αποτελεί την απαράβατη συστατική προϋπόθεση ύπαρξής της∙ τη συγκεκριμένη προϋπόθεση, το διαμορφωμένο ιστορικό ορίζοντα των ειδών, οφείλει, όπως θα φανεί παρακάτω, να λάβει υπόψη της μια σύγχρονη και συνδυαστική (από μεθοδολογική άποψη) ειδολογική θεώρηση.

Είναι δυνατόν λοιπόν η σάτιρα να εννοηθεί στο πλαίσιο της μετασχηματιστικής λογικής των τροποποιήσιμων συστημάτων ειδών με διαπραγματεύσιμες συμβάσεις, αν δηλαδή θεωρηθεί ότι σ’ έναν πρώτο χρόνο εντάσσεται στο κειμενικό σώμα συγκεκριμένων ιστορικών ειδών, τα οποία αποτελούν αφετηριακά πεδία της, για να δημιουργήσει στη συνέχεια, ως απόκλιση, κάποιο νέο υπο-είδος (στην περίπτωση της παραλλαγής) ή κάποιο νέο είδος (στην περίπτωση της ριζικής διαφοροποίησης). Υπό αυτό το πρίσμα, μεταφέρεται το επικοινωνιακά αδιαπραγμάτευτο, κριτικού περιεχομένου, όπως είπαμε ήθος της σε συμφραζόμενα ιστορικών ειδών και αποκτά κειμενική-ειδολογική υπόσταση, διαθέτοντας ευρύτατο φάσμα δυνάμει εφαρμογών∙ οι διαπραγματεύσιμες συμβάσεις μορφοποιούν, ή ακριβέστερα ειδολογικοποιούν το ήθος της σάτιρας, υποδεικνύοντας τα συνδυαστικά κριτήρια που απαιτούνται για τη μελέτη αυτής της ειδολογικής «μεταμόρφωσης», μορφικά δηλαδή κριτήρια σε επικοινωνιακό πλαίσιο για την εννόηση κειμένων στη μεταβλητή ιστορική διάστασή τους.

Στην αντίθετη περίπτωση, το ήθος της σάτιρας αναστατώνει τον παραδεδομένο καταστατικό χάρτη των ειδών, αφού, αν χρησιμοποιηθεί αφ’ εαυτού ως (περιοριστικό) κριτήριο επικοινωνιακής τάξεως (απεύθυνση), στη βάση μη διαπραγματεύσιμων συμβάσεων, με σταθερό άρα διαχρονικό-διατοπικό πολιτισμικό στίγμα, δίνει ικανό περιθώριο να αποκτήσουν κοινή ειδολογική στέγη, κείμενα που εμπίπτουν σε διαφορετικά ιστορικά προσδιορισμένα είδη και διαφορετικές ειδολογικές παραδόσεις, μυθιστορήματα, ωδές, κωμωδίες, επιστολές και ημερολόγια κτλ.

Δημήτρης Αγγελάτος, «Η σάτιρα: ένας ειδολογικός χαμαιλέων», περ. Σύγκριση, τχ. 14 (2003) 34-35. Διατίθεται εδώ .