Ο Ίταλο Καλβίνο ήταν ένας ταξιδιώτης των κειμένων. Θήτευσε, όπως και ο Έκο, στη λογοτεχνική σχολή του Μπόρχες, ακολούθησε όμως και αυτός τον δικό του δρόμο. Τα μυθιστορήματά του Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης και Οι αόρατες πόλεις είναι υψηλά επιτεύγματα διακειμενικής και αυτοαναφορικής γραφής. Όπως ήταν επόμενο, έχει γράψει εκτενώς για το αγαπημένο θέμα, δηλαδή για βιβλία, αναγνώστες, βιβλιοθήκες και κλασικά έργα. Το παράθεμα που ακολουθεί προέρχεται από κείμενο, στο οποίο ο Καλβίνο συζητά το μέλλον του βιβλίου.
[…]
Γνωρίζω ότι η μορφή των βιβλίων άλλαξε τόσες φορές στην ιστορία και σίγουρα θα συνεχίσει να αλλάζει. Όχι ότι αυτό με ευχαριστεί, γιατί παθιάζομαι με τα βιβλία ακόμη και ως αντικείμενα, με τη μορφή που έχουν ως τώρα, αν και είναι όλο και πιο σπάνιο να βλέπουμε εκδόσεις που εκφράζουν την αγάπη για το αντικείμενο-βιβλίο, το οποίο για να συνοδεύει τη ζωή μας θα ’πρεπε να φτιάχνεται με τους κανόνες της τέχνης. Σίγουρα θα αλλάξουν πολλά πράγματα, αν είναι αλήθεια ότι με τους επεξεργαστές κειμένων (word-processors) τα βιβλία μας θα φτιάχνονται άμεσα από τα χέρια μας, χωρίς να περνούν από την τυπογραφία. Έτσι όπως θα αλλάξουν και οι βιβλιοθήκες, οι οποίες ίσως θα περιέχουν μόνο μικροφίλμς. Αυτό με θλίβει λίγο, γιατί δεν θα νιώθουμε πλέον το θρόισμα των σελίδων.
[…]
Αλλά ίσως στο μέλλον να υπάρξουν και άλλοι τρόποι ανάγνωσης που εμείς δεν υποψιαζόμαστε. Μου φαίνεται εσφαλμένο να αποδοκιμάζουμε κάθε τεχνολογικό νεοτερισμό στο όνομα των ανθρωπιστικών αξιών που κινδυνεύουν. Νομίζω ότι κάθε νέο μέσο επικοινωνίας και διάδοσης των λέξεων, των εικόνων και των ήχων μπορεί να επιφυλάσσει νέες δημιουργικές αναπτύξεις, νέες μορφές έκφρασης. Και νομίζω ότι μια κοινωνία πιο αναπτυγμένη τεχνολογικά θα μπορεί να είναι πιο πλούσια σε ερεθίσματα, επιλογές, δυνατότητες, διάφορα εργαλεία και θα έχει πάντοτε περισσότερη ανάγκη για ανάγνωση, για πράγματα προς ανάγνωση και για πρόσωπα που θα διαβάζουν.
Νομίζω ότι η ανάγνωση δεν μπορεί να συγκριθεί με κανένα άλλο μέσο μάθησης και επικοινωνίας, γιατί η ανάγνωση έχει ένα δικό της ρυθμό που κυβερνιέται από τη βούληση του αναγνώστη. Η ανάγνωση ανοίγει πεδία ερωτημάτων και στοχασμού και κριτικής εξέτασης, με δυο λόγια ελευθερίας. Η ανάγνωση είναι μια σχέση με τους εαυτούς μας και όχι μόνο με το βιβλίο, με τον εσωτερικό μας κόσμο μέσα από τον κόσμο που το βιβλίο μας ανοίγει. Ίσως ο χρόνος που θα μπορεί να προορίζεται για την ανάγνωση να καταλαμβάνεται όλο και περισσότερο από άλλα πράγματα. Αυτό είναι ήδη σήμερα αληθινό, αλλά ίσως ήταν ακόμη πιο αληθινό στο παρελθόν για το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπινων υπάρξεων. Όπως και να ’χει, όποιος έχει ανάγκη να διαβάζει, όποιος απολαμβάνει την ανάγνωση (και η ανάγνωση είναι σίγουρα μια ανάγκη-απόλαυση), θα συνεχίσει να προσφεύγει στα βιβλία, σε εκείνα του παρελθόντος και σε εκείνα του μέλλοντος.
Ίταλο Καλβίνο, «Το βιβλίο, τα βιβλία», μτφρ. Θ. Γιαλκέτσης, ΕΚΕΒΙ, Αθήνα (σειρά φυλλαδίων Φιλόβιβλον).