Στους Έλληνες, η μεγαλόφωνη ανάγνωση αποτελούσε την αυθεντική μορφή ανάγνωσης. Ο έλληνας ήρωας ονειρευόταν, πεθαίνοντας, να γνωρίσει το «κλέος», τη «δόξα» — αλλά κλέος σήμαινε και «ήχος». Και επομένως, αυτός επιθυμούσε τα κατορθώματά του να απαγγέλλονται, να διαβάζονται φωναχτά μπροστά σε ένα πολύ μεγάλο κοινό και έτσι να γίνονται ένδοξα. Τότε το κείμενο δεν ήταν, όπως είναι για μας, μια απλή αλληλουχία σημείων. Η ηχηρή ανάγνωση αποτελούσε μέρος του κειμένου, το κείμενο αποτελούνταν από ένα γραπτό στημόνι και από ένα φωνητικό υφάδι. Μόνον η φωνή ολοκλήρωνε το γραπτό, προσδίδοντάς του την αρμονία και τη μουσική ηχώ που αυτό χρειαζόταν. Η ανάγνωση εκφραζόταν συχνά ως τραγούδι και η φωνή που ερμήνευε ήταν μελωδική. Στην Ελλάδα και στη Ρώμη, όποιος διάβαζε στεκόταν όρθιος. Η φωνή συνοδευόταν από χειρονομίες και κινήσεις της κεφαλής, του θώρακα και των χεριών. Και αυτή η εκφραστική ανάγνωση επηρέαζε με τη σειρά της τη σύνταξη του κειμένου, η οποία έπρεπε να υπακούει στους τονισμούς, τους κυματισμούς και τους ρυθμούς της προφορικής παράδοσης. Το βιβλίο επρόκειτο να το ακούσουν. Και γραφόταν προκειμένου να το ακούσουν.

Μετά από αιώνες σιωπηλής ανάγνωσης, η συνήθεια της μεγαλόφωνης ανάγνωσης μας φαίνεται σχεδόν ακατανόητη. Έχουμε συνηθίσει να πιστεύουμε ότι το αποκορύφωμα της ανάγνωσης έγκειται στην ικανότητά μας να κατανοούμε, να ερμηνεύουμε και να ταυτιζόμαστε με το κείμενο. Και πώς θα ήταν δυνατό να το κατανοήσουμε, αν μια ξένη φωνή θα μας μιλούσε απέξω, με χειρονομίες και ιδιοτυπίες που δεν θα ήσαν οι δικές μας; Πώς θα ήταν δυνατό να συμβουλευτούμε το βιβλίο, να σταθούμε σε αυτό, να το διατρέξουμε στο εσωτερικό του, να το μελετήσουμε σε μια στιγμή έξω από το χρόνο;

Ακόμη και οι Έλληνες είχαν αμφιβολίες για την πρακτική της ηχηρής ανάγνωσης, όπως αφηγείται ο Γέσπερ Σβέμπο σε ένα δοκίμιο που περιλαμβάνεται στην ωραιότατη συλλογή Ιστορία της ανάγνωσης στο δυτικό κόσμο, με επιμέλεια του Γκουλιέλμο Καβάλο και του Ροζέ Σαρτιέ (Laterza, σελ. XLIV - 472). Αλλά είναι πιθανόν ότι, σε μεγάλο βαθμό, οι δικές μας αμφιβολίες είναι αβάσιμες. Η συνήθεια της μεγαλόφωνης ανάγνωσης στηριζόταν στο οικοδόμημα της μνήμης και στην ικανότητα της μνήμης να έχει παρόν όλο το κείμενο, ικανότητα που εμείς έχουμε χάσει. Ο Πλάτων ή ο Κικέρων κατανοούσαν ένα βιβλίο όπως και εμείς, ακόμη και αν το άκουγαν από τη φωνή ενός δούλου.

Πιέτρο Τσιτάτι, Οι επαναστάσεις της ανάγνωσης, μτφρ. Θ. Γιαλκέτσης, ΕΚΕΒΙ, Αθήνα (σειρά φυλλαδίων Φιλόβιβλον).