Η εικόνα βέβαια που έχουμε σήμερα για την πεζογραφία της περιόδου 1830-1880 έχει αλλάξει άρδην από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 χάρη στις ανασκαφικές εργασίες του Νάσου Βαγενά και της Σοφίας Ντενίση. Η παλαιότερη εντύπωση ότι όλη η πεζογραφική παραγωγή της περιόδου συνοψιζόταν στο είδος του ιστορικού μυθιστορήματος αποδείχτηκε πως ήταν ανακριβής. Το υλικό που αναδείχτηκε από τη συστηματική βιβλιογραφική έρευνα και τη διεξοδική μελέτη ειδικότερων θεμάτων αποκάλυψε μια ποικίλη λογοτεχνική παραγωγή με πλήθος μυθιστορημάτων και διηγημάτων, δημοσιευμένων σε αυτοτελείς τόμους αλλά και σε περιοδικά και σε εφημερίδες. Το ζήτημα της πραγματογνωσίας των συγγραφέων είναι επίσης ένας μύθος που έχει διασαφηνιστεί. Ξέρουμε καλά σήμερα πως οι πεζογράφοι της περιόδου δεν αγνοούσαν τη γύρω τους σύγχρονη πραγματικότητα, όπως υποστήριζε η παλαιότερη έρευνα. Η αλήθεια είναι ότι οι πεζογράφοι αντλούσαν συχνά τα θέματά τους από τον κοινωνικό και πολιτικό περίγυρο, αλλά αυτό και μόνο δεν επαρκεί για να θεωρηθούν τα έργα τους ρεαλιστικά, αφού εξακολουθούν να διακρίνονται από υπερβολικό στόμφο και ακατάσχετη ρητορεία. Ο Κ.Θ. Δημαράς είχε επισημάνει έγκαιρα ότι «πολλά διηγήματα και μυθιστορήματα της εποχής αποτελούν απλές προεκτάσεις στα χρονογραφικά του Αγώνα, στα ιστορικά και τα εθιμογραφικά ενδιαφέροντα που εδέσποζαν τότε. Μπορούμε να πούμε ότι το μετεπαναστατικό μυθιστόρημα έχει την αρχή του μέσα στα σύγχρονα ενδιαφέροντα, και αποτελεί κι αυτό μια έκφραση (όπως ανάλογα παρατηρείται και για το θέατρο) της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης. Έτσι η δημιουργική πεζογραφία βαστάει μέσα της την προετοιμασία των καταστάσεων που θα έρθουν μετά τον ρωμαντισμό» (Δημαράς 2000: 427-428). Δεν λείπουν πάντως και έργα γνήσια ρεαλιστικά, που περιπαίζουν τα ρομαντικά στερεότυπα και διερευνούν τη γυναικεία ψυχολογία, ακολουθώντας ρητά το παράδειγμα του Balzac (βλ. το διήγημα «Σύζυγος και εραστής» του Κωνσταντίνου Πωπ).

Λάμπρος Βαρελάς, «Πεζογραφία». Στην Ανθολογία του αθηναϊκού ρομαντισμού (1830-1880) .