Το μινιμαλιστικό διήγημα

Αθανασόπουλος Βαγγέλης

Στο απόσπασμα από το κατατοπιστικό κείμενο του Βαγγέλη Αθανασόπουλου, ο μελετητής σκιαγραφεί τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα του αφηγηματικού μινιμαλισμού. Η ελλειπτικότητα της αφήγησης και ο ενεργητικός ρόλος του αναγνώστη είναι δύο από αυτά.

[…] Ο λογοτεχνικός μινιμαλισμός χαρακτηρίζεται από την οικονομία των λέξεων: Οι μινιμαλιστές συγγραφείς αποφεύγουν τα επιρρήματα και προτιμούν να επιτρέπουν στα συμφραζόμενα να ορίζουν το νόημα, ενώ αυτός ο τρόπος συγκρότησης του νοήματος συνεπάγεται μια ενεργητική ανάγνωση που δεν αρκείται στην αντίδραση απέναντι στις δυνατές κατευθύνσεις που δίνονται από τον συγγραφέα, αλλά απαιτεί συμμετοχή στη σύνθεση της ιστορίας μέσω των επιλογών που γίνονται στην περιοχή του υπαινικτικού και του υπονοούμενου.

Ο σχετικώς, λοιπόν, ασφαλέστερος προσδιορισμός του όρου «μινιμαλισμός» δίνει τη δυνατότητα να επιχειρηθεί και μια πιο ολοκληρωμένη περιγραφή/προσδιορισμός του μικροδιηγήματος μέσα στο πλαίσιο των μορφών που έχει πάρει ο μινιμαλισμός στην αφήγηση — δηλαδή ο αφηγηματικός μινιμαλισμός. Η θεωρητική σημασία αυτής της περιγραφής και προσδιορισμού του μικροδιηγήματος δεν αφορά μόνο στο συγκεκριμένο λογοτεχνικό υπο-είδος, αλλά γενικότερα στο λογοτεχνικό είδος του διηγήματος, εφόσον στον τρόπο σύνθεσης του μικροδιηγήματος αποκαλύπτονται σε πιο καθαρή μορφή οι θεμελιώδεις αρχές της ποιητικής του διηγήματος. Αυτό συμβαίνει επειδή η μινιμαλιστική επιδίωξη της απλότητας της φόρμας δεν αποτελεί συνθήκη αναίρεσης της φόρμας, αλλά ανάδειξής της σε μια καθαρή εκδοχή της, σε μια στοιχειακή δομή της. Αυτό, επομένως, που εξετάζεται εδώ δεν είναι ένα μουσειακό είδος του οποίου η σημασία είναι ήδη ιστορική, αλλά ένα είδος ζωντανό και εξελισσόμενο, που από τη δυναμική του εξαρτάται σε σημαντικό βαθμό η εξέλιξη —δηλαδή η επιβίωση— του αφηγηματικού λογοτεχνικού γένους.

[…] Σε ένα μινιμαλιστικό αφήγημα συχνά εκείνο που δεν αναφέρεται είναι σημαντικότερο από αυτό που είναι παρόν μέσα στο κείμενο. Συχνά τον συγκινησιακό πυρήνα της ιστορίας αποτελεί ένα περιστατικό που βρίσκεται πίσω από τη δράση που περιγράφεται, το οποίο είναι δυνατόν να μην περιγράφεται ή να μη γίνεται καν αναφορά σε αυτό μέσα στο έργο. Σε έναν τέτοιο μινιμαλιστικό τρόπο γραφής, ο συγγραφέας πρέπει να έχει την ικανότητα κατά έναν τρόπο να δώσει το πλαίσιο σε έναν άδειο χώρο, και να το κάνει αυτό τόσο προσεκτικά ώστε ο αναγνώστης να είναι σε θέση από αυτό που δίνεται στην αφήγηση να σχηματίσει μια εικόνα εκείνου που παραλείπεται. Με τον τρόπο αυτόν, εκείνο που εμφανώς δίνεται στον αναγνώστη μπορεί να είναι μια ρεαλιστική περιγραφή ενός συνηθισμένου θέματος ή περιστατικού, ενώ μέσα από μια τέτοια ενεργητική ανάγνωση η τελική εκδοχή του έργου μπορεί να είναι πολύ διαφορετική.

Βαγγέλης Αθανασόπουλος, «Για μια ασκητική της αφήγησης: Ο αφηγηματικός μινιμαλισμός και το διήγημα». Το διήγημα στην ελληνική και στις ξένες λογοτεχνίες. Θεωρία – γραφή – πρόσληψη, επιμ. Ελένη Πολίτου Μαρμαρινού & Σοφία Ντενίση, Gutenberg, Αθήνα 2009, σ. 154-155 & 162.