[…]

Τί σήμαινε το ότι ο Shakespeare ήταν το μαγικό χαλί που με είχε μεταφέρει στο Ιράν; Ήδη για περισσότερο από τέσσερις αιώνες αποτέλεσε έναν αποφασιστικό σύνδεσμο μεταξύ των ορίων, τα οποία διαχωρίζουν κουλτούρες, ιδεολογίες, θρησκείες, έθνη, καθώς και όλους τους άλλους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι ορίζουν και οριοθετούν την ταυτότητά τους. Οι διαφορές, φυσικά, παραμένουν —ο Shakespeare δεν μπορεί να τις διαγράψει έτσι απλά— και όμως, ο ίδιος προσφέρει τη δυνατότητα για αυτό που ονόμαζε «συμφιλίωση» [atonement]. Χρησιμοποιούσε τη λέξη με την ειδική σημασία, όχι πια δόκιμη, της προσέγγισης, μέσω αμοιβαίου διαλόγου, εκείνων που επί μακρόν ήταν διαχωρισμένοι και αντιμέτωποι [«at-one-ment»].

Πολλοί μελετητές του Shakespeare της γενιάς μου είχαν αναλάβει το έργο της αντιμετώπισης αυτού του διαλόγου με ακούραστο σκεπτικισμό, της αποκάλυψης των ιδεολογικών συμφερόντων που αυτός υπηρετούσε και συγκάλυπτε ταυτόχρονα, της ανασκαφής στις αρχικές προϋποθέσεις των έργων, καθώς και της διερεύνησης των εντελώς διαφορετικών συνθηκών μέσα στις οποίες αυτά προσλαμβάνονται τώρα. Επιθυμούσαμε να εντοπίσουμε τη μυστική αστυνομία που ενέδρευε μέσα στο θέατρο ή στο τυπογραφείο. Όλα καλά ώς εδώ: ήταν μια συναρπαστική εργασία και κάλυψε εμένα και τους συγχρόνους μου για πολλές δεκαετίες. Αλλά έχουμε αγνοήσει σχεδόν εντελώς το ερώτημα πώς ο Shakespeare κατάφερε να κάνει το έργο του έναν τόπο, στον οποίο μπορούμε όλοι να συναντηθούμε.

Αυτό ήταν το ερώτημα με το οποίο ξεκίνησα. Η απλούστατη απάντηση, είπα, συνοψίζεται στη λέξη «ιδιοφυία», το χαρακτηριστικό το οποίο ο Shakespeare μοιράζεται με τους ποιητές —για παράδειγμα, τον Hafez ή τον Rumi—, οι οποίοι τιμώνται στο Ιράν. Αλλά η λέξη «ιδιοφυία» δεν δηλώνει πολλά, πέρα από τον υπέρμετρο θαυμασμό. Πρότεινα στο ακροατήριό μου να δούμε λίγο πιο προσεκτικά την παρατήρηση του Ben Jonson ότι ο Shakespeare ήταν «έντιμος, με ανοιχτό και ελεύθερο χαρακτήρα· είχε μια εξαίρετη φαντασία, τολμηρές ιδέες και ευγενείς εκφράσεις».

[…]

Η ομιλία μου διήρκεσε περισσότερο από μία ώρα και όταν την ολοκλήρωσα, περίμενα να υπάρξει κοσμοσυρροή προς την έξοδο. Αλλά, προς έκπληξή μου, όλοι έμειναν στις θέσεις τους και ξεκίνησε μια φάση ερωτήσεων, μια πλημμύρα ερωτημάτων και προκλήσεων, η οποία κράτησε περίπου μία ώρα ακόμη. Οι περισσότερες ερωτήσεις προέρχονταν από φοιτητές, στην πλειοψηφία τους γυναίκες, των οποίων η τόλμη, η κριτική ευφυία και η σαφήνεια με κατέπληξαν. Πολύ λίγοι από τους διδάσκοντες και τους φοιτητές είχαν ταξιδέψει στο εξωτερικό, αλλά οι ερωτήσεις ήταν, στο μεγαλύτερο μέρος τους, σε άψογα αγγλικά και έδειχναν εξαιρετικά καλή ενημέρωση. Παρ’ όλο που ταυτόχρονα προσπαθούσα αγωνιωδώς να σκεφτώ πειστικές απαντήσεις, σημείωσα μερικές από αυτές:

Στη μεταμοντέρνα εποχή, η οικουμενικότητα έχει αμφισβητηθεί επανειλημμένα. Πώς μπορούμε να συμφιλιώσουμε την οικουμενικότητα του Shakespeare με τη σύγχρονη θεωρία;

Είπατε ότι ο Shakespeare πέρασε τη ζωή του μετατρέποντας κομμάτια της συνείδησής του σε ιστορίες. Μήπως όλοι μας δεν κάνουμε το ίδιο; Τί τον κάνει ξεχωριστό;

Λαμβάνοντας υπόψη τα έργα σας, μπορεί να ειπωθεί ότι βελτιώνετε τη θεωρία σας του Νέου Ιστορικισμού, όταν τη συγκρίνουμε με τον πολιτισμικό υλισμό;

Στο έργο σας Cultural Mobility γράφετε για την πολιτισμική αλλαγή, τον πλουραλισμό και την ανεκτικότητα στις διαφορές, ενώ στο Renaissance Self-Fashioning μιλάτε για ένα ανελεύθερο υποκείμενο, το οποίο είναι το ιδεολογικό προϊόν των σχέσεων εξουσίας: το Renaissance Self-Fashioning είναι γεμάτο από τη θεωρία της παγίδευσης [entrapment theory]. Πώς μπορεί ένα άτομο να είναι ένα ανελεύθερο ιδεολογικό προϊόν των σχέσεων εξουσίας και την ίδια στιγμή ένας παράγοντας στη διαλεκτική της κοινωνικής αλλαγής και διαιώνισης;

Αυτό που έδειξαν οι ερωτήσεις με αξιοσημείωτη ευγλωττία είναι ο τρόπος με τον οποίο ο Shakespeare λειτουργεί ως πεδίο έντονης, έντιμης και ελεύθερης σκέψης. «Πιστεύετε», ρώτησε ένας από τους φοιτητές, «ότι η επανάσταση του Bolingbroke στον Ριχάρδο τον Β΄ είχε ως στόχο να εγκαθιδρύσει μια καλύτερη, δικαιότερη κοινωνία ή μήπως τελικά ήταν μια κυνική κατάληψη της εξουσίας και του πλούτου;» «Δεν γνωρίζω», απάντησα, «εσύ τί πιστεύεις;» «Νομίζω», απάντησε ο φοιτητής, «ότι απλώς η μία ομάδα τραμπούκων αντικατέστησε την άλλη».

Stephen Greenblatt, «Shakespeare in Tehran», περ. The New York Review of Books, 2 Απρ. 2015. Διατίθεται εδώ . Μτφρ. για τους Σελιδοδείκτες: Άννα Μανούκα.