Περί ανθολογίας νεότερης ελληνικής ποίησης 1980-1997

Γαραντούδης Ευριπίδης

Στο απόσπασμα παρουσιάζονται τα χαρακτηριστικά και η διάρθρωση της Ανθολογίας νεότερης ελληνικής ποίησης 1980-1997 (Νεφέλη 1998) του Ευριπίδη Γαραντούδη.

Στην ανθολογία του Γαραντούδη το σύντομο προλογικό σημείωμα, «Προς τους αναγνώστες» (σ. 15-17), χαρακτηρίζεται από 2 κυρίως θέσεις. Η πρώτη είναι ότι, τις τελευταίες δεκαετίες, η ανθολόγηση των ποιητών, σε συνάρτηση με τη γενεαλόγησή τους, λειτούργησαν ως ένας μηχανισμός αυτονόμησης και προβολής τους. Συγκεκριμένα, όπως γράφει ο Γαραντούδης, «η αξιοπιστία της υποκειμενικότητας των ανθολόγων και, επομένως, το αντικειμενικό κύρος των ανθολογιών κλονίστηκαν […] επειδή οι τελευταίες χειραγωγήθηκαν από τις λεγόμενες “ποιητικές γενιές”, ανεξαρτήτως των προθέσεων του ανθολόγου. H προσπάθεια των “γενιών” να υποσκελίσουν η μία την άλλη χρησιμοποίησε τις ανθολογίες ως είδος σωματειακών λευκωμάτων και τον ανθολόγο ως κριτικό άλλοθι σε μια, κατ’ ουσίαν απροσχημάτιστη, κίνηση στη σκακιέρα της δημοσιότητας και της καθιέρωσης» (σ. 16). Η δεύτερη θέση, που αποτελεί και προγραμματικό στόχο της ανθολογίας, είναι αυτή που δηλώνεται εξαρχής: «Tο βασικό κίνητρο του συντάκτη μιας ανθολογίας από τα ποιητικά έργα μιας πρόσφατης χρονικής περιόδου δεν μπορεί να είναι άλλο από το νόστο στην Iθάκη της αναγνωστικής απόλαυσης. Πρόκειται για νόστο, γιατί το ταξίδι έχει ήδη διανυθεί, με σηματωρούς τα συμβάντα του ιδιωτικού βίου και τα ποιητικά βιβλία, που προστέθηκαν το ένα πάνω στ’ άλλο, όπως τα χρόνια. Kαθώς λοιπόν η ανθολογία συντάσσεται, εκτυλίσσεται η επιστροφή: παρακάμπτοντας εμπόδια, ανούσιες συναντήσεις, απώλειες χρόνου και καλής διάθεσης, όταν φτάνεις στο τέρμα επιθυμείς να διασώσεις στη μνήμη σου τις καλύτερες στιγμές, να αποθησαυρίσεις όσα ποιήματα απάλυναν τη σκληρή αίσθηση της πραγματικότητας και είναι ικανά να στοιχηθούν με το χρόνο» (σ. 15).

Σύμφωνα με τις 2 παραπάνω θέσεις, ο Γαραντούδης ανθολογεί μόλις 14 ποιητές, κατά αλφαβητική σειρά τους εξής: Xάρης Bλαβιανός, Σπύρος Λ. Bρεττός, Nίκος Γ. Δαββέτας, Σταύρος Zαφειρίου, Γιώργος Kακουλίδης, Hλίας Λάγιος, Γιώργος Mπλάνας, Παντελής Mπουκάλας, Bασίλης Παπάς, Στρατής Πασχάλης, Σάκης Σερέφας, Σωτήρης Tριβιζάς, Θανάσης Xατζόπουλος και Δημήτρης Xουλιαράκης (η πρόθεση του επιμελητή ήταν να περιληφθούν στο βιβλίο ποιήματα και του Γιώργου Κοροπούλη, ο οποίος, όμως, αρνήθηκε να παραχωρήσει την άδεια για την ανθολόγηση των ποιημάτων του). Σε κανένα σημείο της ανθολογίας δεν υποστηρίζεται ότι οι ποιητές αυτοί ανήκουν σε ποιητική γενιά. Μετά τα ανθολογημένα ποιήματα (σ. 19-185), ακολουθούν τα σύντομα «Βιοεργογραφικά σημειώματα» των ποιητών, με τις απολύτως απαραίτητες πληροφορίες (σ. 187-189). Η απουσία πληροφοριακού υλικού, όπως η κριτικογραφία για τους ποιητές, οφείλεται στον προσωπικό χαρακτήρα της ανθολογίας. Ο προσωπικός αυτός χαρακτήρας υπαγορεύει επίσης τα βιβλιογραφικά στοιχεία των ανθολογημένων ποιημάτων (ποιητική συλλογή και σελίδα) να μην παρατίθενται μετά τα ποιήματα, αλλά μετά τους τίτλους των ποιημάτων στα περιεχόμενα του βιβλίου (σ. 7-13).

Μετά τα «Βιοεργογραφικά σημειώματα», που ολοκληρώνουν το πρώτο μέρος της ανθολογίας, ακολουθεί το εκτενές φιλολογικό επίμετρο, «H νεότερη ελληνική ποίηση (1980-1997)» (σ. 193-298), όπου αναπτύσσονται οι απόψεις του Γαραντούδη για ορισμένα ζητήματα κριτικής και φιλολογικής φύσεως, τα οποία τέθηκαν τις τελευταίες δεκαετίες. Η επίταξη αυτού του κειμένου στα ανθολογημένα ποιήματα και όχι η πρόταξή του υπαγορεύτηκε επίσης από τον προσωπικό χαρακτήρα της ανθολογίας, τη διάθεση, δηλαδή, του επιμελητή η ανθολογία να λειτουργήσει, για τον αναγνώστη που το επιθυμεί, ανεξάρτητα από τις φιλολογικές απόψεις του ανθολόγου.

Το επίμετρο αποτελείται από 6 κεφάλαια. Στο πρώτο «H έννοια της ποιητικής γενιάς και η μεταπολεμική τύχη της» (σ. 194-202), γίνεται αναδρομή στην προέλευση και τις χρήσεις του όρου «ποιητική γενιά», ιδίως στα μεταπολεμικά χρόνια και τη μεταπολιτευτική περίοδο. Στο δεύτερο, «H “γενιά του 1980” ή “γενιά του ιδιωτικού οράματος”» (σ. 202-216), η διεξοδική ανάλυση των επιχειρημάτων, βάσει των οποίων υποστηρίχτηκαν οι γενεαλογικοί όροι «γενιά του 1980» και «γενιά του ιδιωτικού οράματος», οδηγεί στην απόρριψη αμφότερων των όρων. Στο τρίτο, «H γενική φυσιογνωμία των νέων ποιητών της δεκαετίας του 1980» (σ. 217-231), σχολιάζονται διάφορα ζητήματα, όπως η επίδραση των πολιτικοκοινωνικών διεργασιών της Μεταπολίτευσης στην ποίηση, η σχέση ποίησης και πεζογραφίας την ίδια περίοδο, η ύφεση του γυναικείου ποιητικού λόγου στη δεκαετία του 1980, η προσέγγιση των εξεταζόμενων ποιητών ως επιγόνων του ελληνικού ποιητικού μοντερνισμού και η αναζήτηση στοιχείων του μεταμοντερνισμού στο έργο τους, η μεγάλη ποικιλία των εκφραστικών τάσεων οι οποίες χαρακτηρίζουν τους εξεταζόμενους ποιητές. Στο τέταρτο, «H νεορομαντική τάση» (σ. 231-248), επιχειρείται η περιγραφή και κρίση μιας ομάδας κοινών θεματικών και υφολογικών χαρακτηριστικών με τον όρο «νεορομαντισμός». Τα χαρακτηριστικά αυτά συνοψίζονται στο τέλος της ενότητας: «Τα θέματα του “τίποτα”, της “θανατίλας”, της φθοράς και του εγώ, ο έρωτας ως ψευδαίσθηση επαφής με τους άλλους, η ατέλεια της γλώσσας ως εκφραστικού οργάνου της ποίησης, ο μανιερισμός της βίας, η εικονογράφηση ενός κόσμου κυριαρχημένου από τη φρίκη και τον παραλογισμό, η φυγή από την πραγματικότητα και η δημιουργία ενός πλασματικού κόσμου, η ρητορική και δραματοποιημένη έκφραση, η γλωσσική και μορφική κατασκευαστικότητα, η αποσπασματική τεχνική» (σ. 247). Στο πέμπτο, «H μορφολογία: α) H ρυθμική αγωγή του ελεύθερου στίχου και β) H αναβίωση των παραδοσιακών μέτρων» (σ. 248-277), διακρίνονται τα γνωρίσματα της μορφολογίας του έργου των ποιητών, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην περιγραφή και την ερμηνεία της πρόσφατης τάσης για αναβίωση των παραδοσιακών μέτρων. Η τάση αυτή περιγράφεται και ερμηνεύεται ιδίως στο ποιητικό έργο του Ηλία Λάγιου και του Γιώργου Κοροπούλη. Στο έκτο, «Στην καμπή της ωρίμανσης» (σ. 277-298), επισημαίνονται τα ειδικότερα χαρακτηριστικά του έργου 8 από τους ανθολογημένους ποιητές: Bλαβιανός, Zαφειρίου, Mπλάνας, Mπουκάλας, Παπάς, Πασχάλης, Σερέφας και Xατζόπουλος.

Αναδημοσιεύεται από την Πύλη για την ελληνική γλώσσα .

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα