Λογοτεχνικός μύθος

Σιαφλέκης Ζαχαρίας Ι.

Ο Ζαχαρίας Σιαφλέκης αναλύει στο επιλεγμένο απόσπασμα την προβληματική που έχει αναπτυχθεί σε σχέση με τον λογοτεχνικό μύθο και υπογραμμίζει τη σημασία που έχει για τη φιλολογική κριτική, η κοινωνιολογική, ανθρωπολογική και εθνολογική προσέγγιση του μύθου.

Για τον θεωρητικό της λογοτεχνίας Pierre Albouy, ο λογοτεχνικός μύθος αποτελεί την «επεξεργασία ενός παραδοσιακού ή αρχετυπικού δεδομένου από ένα ύφος, ίδιον ενός συγγραφέα και ενός έργου, που απελευθερώνει πολλαπλές σημασίες, ικανές να ασκήσουν μια συλλογική δράση ανάτασης και προστασίας ή να εκφράσουν μια κατάσταση πνεύματος ή ψυχής ιδιαίτερα σύνθετη». Ο εν λόγω ορισμός που αποκρυσταλλώνει, από φιλολογική άποψη, την προβληματική πάνω στο λογοτεχνικό μύθο, δεν είναι τελείως απαλλαγμένος από τις επιρροές των κοινωνικών επιστημών, που είτε διαμόρφωσαν είτε προεξέτειναν τη συζήτηση πάνω σ’ αυτό το λογοτεχνικό φαινόμενο.  Έτσι μπορούμε να διακρίνουμε ορισμένα στοιχεία που «ανοίγουν» τον ορισμό του λογοτεχνικού μύθου σε μια κοινωνιολογική-ανθρωπολογική προοπτική: την παρουσία των αρχετύπων την έννοια της συλλογικής δράσης και, ιδιαίτερα τις πολλαπλές σημασίες, στοιχείο που σαφώς υπονοεί τη δύναμη της ατομικής δημιουργίας, αλλά και πρόσληψης του μύθου. Μπορούμε επομένως να αναγνωρίσουμε ορισμένες καταβολές: την άποψη π.χ. του Mircea Éliade, σύμφωνα με την οποία «ο μύθος, επειδή αφηγείται μια ιερή ιστορία, που αναφέρεται στις πράξεις των υπερφυσικών όντων και στην εκδήλωση των ιερών δυνάμεών τους, γίνεται το πρότυπο όλων των σημαντικών ανθρωπίνων δραστηριοτήτων». Αν δώσουμε θέση αφετηρίας στην άποψη αυτή, πρέπει ασφαλώς να μνημονεύσουμε και την πιο ολοκληρωμένη αντιμετώπιση του φαινομένου από τον Gilbert Durand, που υποστηρίζει ότι ο μύθος είναι «δυναμικό σύνολο συμβόλων, αρχετύπων και σχημάτων, το οποίο κάτω από την ώθηση ενός σχήματος τείνει να συγκροτηθεί σε αφήγημα»

Αν, τώρα, στους παραπάνω ορισμούς προσθέσουμε και την πολύ γνωστή επισήμανση του Lévi-Strauss, σύμφωνα με την οποία ο μύθος αποτελείται από το σύνολο των παραλλαγών του, νομίζω ότι αγγίζουμε τα όρια της προβληματικής των κοινωνικών επιστημών πάνω στο μύθο. Η λογοτεχνική διάσταση που προστίθεται σ’ αυτό το απρόσωπο (ή συλλογικό) αφήγημα θέτει, όπως είναι φυσικό, το όλο πρόβλημα πάνω σε νέες βάσεις. Ήδη ο Durand, κάνει λόγο για αφήγημα — όρος που τελειοποιεί τον προηγούμενο ιστορία, που χρησιμοποιήθηκε. Από τη στιγμή λοιπόν που η έντεχνη αφήγηση, τόσο ως όρος αλλά και ως κατάσταση, κυριαρχεί στην κοινωνική και καλλιτεχνική πρακτική, ο λογοτεχνικός μύθος καλύπτει τη διαδικασία της μυθοπλασίας, τόσο στο στάδιο της παραγωγής όσο και της πρόσληψης. Το πέρασμα από το ατομικό στο συλλογικό, και τανάπαλιν, γίνεται η καθοριστική λειτουργία του λογοτεχνικού μύθου. Κανένα άλλο φαινόμενο μέσα στην όλη λογοτεχνική ή και ευρύτερα καλλιτεχνική δημιουργία δεν σηματοδότησε τόσο έντονα τη στενή σχέση της ατομικής δημιουργίας με το σύνολο των υπερφυσικών παραδόσεων ενός λαού ή μιας πολιτισμικής ενότητας.

Ζαχαρίας Ι. Σιαφλέκης, Η εύθραυστη αλήθεια. Εισαγωγή στη θεωρία του λογοτεχνικού μύθου, Gutenberg, Αθήνα 1998, σ. κα-κβ.

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα