Η προβληματική σχέση μεταξύ μύθου και λογοτεχνίας

Το ερώτημα για τη σχέση μύθου και λογοτεχνίας έχει λάβει πολλές και διαφορετικές απαντήσεις. Έτσι, ο Bronisław Malinowski πιστεύει ότι η λογοτεχνία είναι γέννημα του μύθου (Malinowski 1926, 118), ο Régis Boyer υποστηρίζει ότι δεν υπάρχει μύθος που να μην είναι λογοτεχνικός (Boyer 1994, 162), ο Richard Chase θεωρεί ότι ο μύθος ήταν εξαρχής λογοτεχνία, για την ακρίβεια ήταν η λογοτεχνική αποτύπωση του ανθρώπινου δράματος (Chase 1949, 109). Και ενώ ο Σιαφλέκης μιλά σε αυτό το πλαίσιο για τον διαρκή ανταγωνισμό μεταξύ μύθου και λογοτεχνικής αναπαράστασης του εξωτερικού κόσμου, ως προς την παραγωγή του μηνύματος (Σιαφλέκης 1998, ιζ-ιη), για τον Roland Barthes η ποίηση είναι αντίσταση στον μύθο, γιατί ενώ ο μύθος «αποβλέπει σε μια υπερσημειοδότηση, σε μια διεύρυνση του πρωτογενούς συστήματος, η ποίηση τείνει σε μια υποσημειοδότηση, μια προσημειoλογική κατάσταση της γλώσσας» (Barthes 1979, 212).

Σύμφωνα με τον Northrop Frye, που υποστηρίζει ότι η τελετουργία είναι η αρχετυπική διάσταση του μύθου και το όνειρο η αρχετυπική διάσταση της διάνοιας, ο μύθος είναι η ταύτιση τελετουργίας και ονείρου. Στον μύθο «η τελετουργία εκλαμβάνεται σαν όνειρο εν κινήσει», ενώ οι λογοτεχνικές φόρμες έχουν αναλογίες τόσο με την τελετουργία, όσο και με το όνειρο και, άρα, είναι αξεδιάλυτα συνδεδεμένες με τον μύθο (Frye 1996, 101). Ο Hans Blumenberg, από την άλλη, υποστηρίζει ότι οι μύθοι έχουν αποστολή «στην πιο αθώα, αλλά όχι ασήμαντη, περίπτωση» να βοηθήσουν να κυλήσει ο χρόνος και «στην πιο βαρυσήμαντη» να διώξουν τον φόβο απέναντι σε έναν κόσμο που τους φαίνεται ακατανόητος (Blumenberg 1990, 40). Αλλά αυτό μπορούμε να το ισχυριστούμε και για τη λογοτεχνία, η οποία σε πολλές περιπτώσεις χρησιμοποιεί μύθους ως πρώτη ύλη.

Αυτές οι αντιθετικές θέσεις εξηγούνται όχι μόνο από τις διαφορετικές οπτικές των ερευνητών πάνω στη σχέση μύθου και λογοτεχνίας, αλλά και από το γεγονός ότι δεν υπάρχει καταρχήν συμφωνία στο τί είναι μύθος. Ένας τρόπος να απαντήσει κανείς στα ερωτήματα που εγείρει ο μύθος και η σχέση του με τη λογοτεχνία, είναι να διαχωρίσει τον όρο μύθο ως προϊόν της προφορικής παράδοσης από τον μύθο που είναι μέρος μιας γραπτής παράδοσης, αποδεχόμενος ταυτόχρονα ότι τα όρια ανάμεσα στους δύο όρους είναι διαπερατά. Όπως διαπιστώνει και ο Jean-Pierre Vernant:

δόκιμο [είναι] να αντιπαραθέσουμε την προφορική παράδοση στη γραπτή λογοτεχνία. Στους προφορικούς πολιτισμούς οι μύθοι έχουν συλλεχθεί από τους ανθρωπολόγους χωρίς ιστορική αναγωγή, σκόρπιοι, πολύ συχνά αποσπασματικά και σε ακανόνιστη σειρά, έτσι όπως εμφανίζονταν. […] Στη γραπτή λογοτεχνία, δίπλα σε τεκμήρια που μοιάζουν και βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο με εκείνα της προφορικής λογοτεχνίας, βρίσκουμε μεγάλες κατασκευές συνόλου συστηματικής μορφής, των οποίων όλα τα μέρη ενσωματώνονται σε ενιαίο μήνυμα. […] Υπάρχει, λοιπόν, ταυτόχρονα μια συνέχεια και μια σειρά από ρήξεις […] ανάμεσα στα διάφορα επίπεδα του μύθου […].

Vernant 2005, 262

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα