Ο Σεφέρης, ο Stravinsky και ο Λαοκόων του Lessing

Ανάμεσα στα κείμενα που ενώνουν ποιητές και μουσικούς ξεχωριστή θέση έχει το προλόγισμα που έγραψε ο Γιώργος Σεφέρης στη δεύτερη (1970) αγγλική έκδοση της Μουσικής ποιητικής του Igor Stravinsky (1882-1971) (Stravinsky 1998, vii-xiii). Το διάσημο αυτό βιβλίο περιέχει τις έξι ομιλίες-μαθήματα που έδωσε ο ρώσος συνθέτης στο Πανεπιστήμιο του Harvard ως κάτοχος της έδρας Charles Eliot Norton κατά το ακαδημαϊκό έτος 1939-1940, δηλαδή στα τέλη, κατά πολλούς, της περιόδου του μοντερνισμού. Στο προλόγισμά του, ο Σεφέρης αναφέρθηκε, ανάμεσα σε άλλα παραδείγματα, στην περιγραφή της σκηνής του Λαοκόοντα στην Αινειάδα του Βιργιλίου, και τις γνωστές γλυπτικές και ζωγραφικές αναπαραστάσεις του επεισοδίου στο αρχαίο ροδιακό μαρμάρινο σύμπλεγμα και στον πίνακα του El Greco (Δομήνικου Θεοτοκόπουλου) αντίστοιχα.

Γνωρίζουμε το επεισόδιο, που μας αφηγείται το δεύτερο βιβλίο της Αινειάδας, εννοώ το επεισόδιο του Λαοκόοντα που πνίγουν τα φίδια μαζί με τα παιδιά του. Θα ήταν δύσκολο, φοβούμαι, να υποστηρίξουμε ότι ο πίνακας του Γκρέκο, που παρασταίνει το ίδιο επεισόδιο και τον θαυμάζουμε στην Πινακοθήκη της Ουάσιγκτον, ή το πολυθρύλητο αρχαίο ροδιακό μάρμαρο, εκφράζουν ακριβώς, χωρίς να παραπλανούν, αυτό που εκφράζουν οι στίχοι του Βιργιλίου.

Σεφέρης 1984, Β΄ 308

Ο άμεσος στόχος του Σεφέρη ήταν να τονίσει το εξής:

Πιστεύω [...] ότι πρέπει να είναι παραπλανητικό ν’ αποσπάσει κανείς μιαν ορισμένη έκφραση από το υλικό που την εγέννησε, για να τη μεταφέρει σ’ ένα άλλο υλικό που μοιραία θα της είναι ξένο. [...] Σε κάθε τέχνη, το υλικό της. Αυτό το υλικό που η ενέργεια του τεχνίτη το κάνει ξαφνικά και απροσδόκητα πιο ευαίσθητο και το πλάθει διαφορετικό από ό,τι συνηθίσαμε να το βλέπουμε στην καθημερινή ζωή.

Σεφέρης 1984, Β΄ 308 & 309

Με την αναφορά στο επεισόδιο του Λαοκόοντα ο Σεφέρης παρέπεμπε έμμεσα σε ένα κείμενο με ιδιαίτερη σημασία πάνω στο ζήτημα του χώρου και χρόνου στις τέχνες και στις μεταξύ τους σχέσεις: στο έργο του Gotthold Ephraim Lessing Λαοκόων. Ένα δοκίμιο για τα όρια της ζωγραφικής και της ποίησης (1766) (Albright 2000). Ο Σεφέρης (Σεφέρης 1984, Β΄ 310-311) σημείωνε: «Η μουσική είναι η τέχνη του χρόνου, μας δίδασκε [ο Stravinsky] στο β΄ μάθημα· και φορείς του χρόνου [...] είναι τα ανθρώπινα σώματα». [Για κάποια στοιχεία σχετικά με την επιστολική επικοινωνία Σεφέρη-Στραβίνσκι, βλ. Χρυσοστομίδης 2011].

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα