Τα ελληνικά κόμικς

Soloup

Ο Soloup (Αντώνης Νικολόπουλος) στο βιβλίο Τα ελληνικά κόμικς προσφέρει την πιο ολοκληρωμένη έως σήμερα μελέτη της ελληνικής σκηνής κόμικς, από το 1974 μέχρι και τις μέρες μας.

Τα κόμικς (…) είναι παιδιά του 19ουαιώνα και μιας πολιτισμικής επανάστασης (συνεπαγόμενης της βιομηχανικής) που ακούει, κατά τον Daniel Boorstin, στο όνομα της «Γραφιστικής Επανάστασης» (Graphic Revolution) [...]. Μια διατύπωση που, σύμφωνα με τον Neil Postman, «θέλει να επικεντρώσει την προσοχή μας στη βίαιη επίθεση που υπέστη η γλώσσα από τις μηχανικά αναπαραγόμενες εικόνες σε διάφορες μορφές, οι οποίες διείσδυσαν χωρίς περιορισμούς σε όλες τις πτυχές του (αμερικάνικου) πολιτισμού: Φωτογραφία, εκτυπώσεις, αφίσες, σχέδια, διαφημίσεις» [...]. Τα κόμικς είναι παιδιά αυτής της Γραφιστικής επανάστασης και, εκ των πραγμάτων, συγγενείς πρώτου βαθμού με άλλα αντίστοιχα πολιτισμικά κι επικοινωνιακά Μέσα όπως η γελοιογραφία, ή τα κινούμενα σχέδια.

Ορισμοί δίνονται πολλοί στα κόμικς. Συχνότατα μάλιστα, η επιχειρούμενη οριοθέτηση του Μέσου των κόμικς μεταβάλλεται σε πεδίο θεωρητικών αντιπαραθέσεων. Κάθε ορισμός εστιάζει συνήθως την προσοχή του σε κάποια ιδιαίτερα δομικά χαρακτηριστικά. Στοιχεία —όπως η συνεύρεση λόγου και εικόνας, η ύπαρξη των «μπαλονιών» των διαλόγων, η αλληλουχία περισσότερων του ενός καρέ στην δημιουργία μιας οπτικής αφήγησης και πάει λέγοντας— τα οποία υποτίθεται πως περιγράφουν επαρκέστερα τη δομή και λειτουργία τους. Δεν θα μπούμε εδώ στις λεπτομέρειες τέτοιων διενέξεων. Όποιον όμως ορισμό και να επιλέξουμε για τα κόμικς, δεν θα πρέπει να υποτιμούμε τον ρόλο που έπαιξε η τυπογραφία στην εφμάνιση του είδους και η επικοινωνιακή δυνατότητα που τους παρείχε η μαζικότητα της διάδοσής τους. Στοιχεία που εγγράφτηκαν στο DNA τους από την ίδια την Γραφιστική Επανάσταση. Φυσικοί πρόγονοί τους έτσι, πρέπει να θεωρούνται διάφορες άλλες έντεχνες απεικονίσεις (όπως αυτές των William Hogarth και Rodolph Töpffer) ή ιστορίες σε έντυπα και φυλλάδια (comicals, penny dreadfuls) και σε καμία περίπτωση προ- τυπογραφικές έντεχνες μορφές που συγγενεύουν με τα κόμικς μόνο ως προς την λειτουργία της οπτικής αντίληψης. Στην Ελλάδα τα κόμικς άρχισαν ουσιαστικά να εξελίσσουν μιαν αυτόχθονη παραγωγή με δικά τους «ενήλικα» χαρακτηριστικά, από τα μέσα της δεκαετίας του ‘70. Παρά τις φανερές ή κρυφές επιρροές από τη διεθνή σκηνή της «9ης τέχνης» —της τέχνης της «εικονογραφήγησης» [...]— με την πάροδο των χρόνων φάνηκε να διαμορφώνουν κάποια ιδιαίτερα αναγνωρίσιμα στοιχεία. Κοινός παρονομαστής των ελληνικών κόμικς δεν ήταν βέβαια το ύφος ή το στιλ —μιας και οι επιρροές που προαναφέραμε διαφέρουν από δημιουργό σε δημιουργό— όσο αναγκαστικά οι άμεσες ή έμμεσες αναφορές που σχετίζονται με την ελληνική πραγματικότητα και εμπειρία. Η θεματολογία των ελληνικών κόμικς —που αφορούσε σχεδόν αποκλειστικά ένα ντόπιο αναγνωστικό κοινό— δεν θα μπορούσε έτσι να είναι άσχετη από την εδώ εμπειρία της ζωής, ακόμα και αν οι αφηγήσεις των κόμικς αναφέρονταν σε διεθνικά ή διαχρονικά ζητήματα. Τη μορφή τους εξάλλου επηρέασαν τόσο οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες όσο και οι τεχνολογικές δυνατότητες παραγωγής της κάθε εποχής, όπως π.χ. το ασπρόμαυρο ή έγχρωμο τύπωμα του άλμπουμ, το τιράζ, οι διαστάσεις κ.ο.κ.

Soloup, Τα ελληνικά comics, Τόπος, Αθήνα 2012, σ. 19-20.

Κριτικά κείμενα