Αναπλαισίωση της ιστορίας της λογοτεχνίας

Η αναπλαισίωση της ιστορίας της λογοτεχνίας στα σχολικά εγχειρίδια έχει επαρκέστατα εξεταστεί (Κουντουρά 2002). Στη διαδικασία αναπλαισίωσης παίρνουν μέρος το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο και το Κέντρο Εκπαιδευτικής Έρευνας, τα Παιδαγωγικά Τμήματα και οι Τομείς Παιδαγωγικής, τα παιδαγωγικά-εκπαιδευτικά περιοδικά που δημοσιεύουν κείμενα λογοτεχνικά, κείμενα για τη λογοτεχνία και κείμενα διδακτικής της λογοτεχνίας (λογοτεχνικής εκπαίδευσης). Το λογοτεχνικό κείμενο που γίνεται αντικείμενο ιδιοποίησης από τους φορείς αυτούς, υπόκειται κατά τη διαδικασία της απο-τοποθέτησής του και πριν την ανα-τοποθέτησή του έναν μετασχηματισμό. Ο μετασχηματισμός αυτός ρυθμίζεται από μια αρχή απο-πλαισίωσης. Το κείμενο δεν είναι πια το ίδιο: α) έχει αλλάξει θέση σε σχέση με άλλα κείμενα και πρακτικές· από μία ποιητική συλλογή ή έναν τόμο διηγημάτων ή από ένα μυθιστόρημα το κείμενο βρίσκεται σε άλλο βιβλίο (το σχολικό ανθολόγιο), με άλλες προδιαγραφές, συνοδεύεται από εισαγωγές, από ερωτήσεις, από άλλα κείμενα που προηγούνται και έπονται, εντάσσεται σε μία θεματική ενότητα, θα διαβαστεί ως «μάθημα» στην τάξη ή και θα εξεταστεί· β) το κείμενο καθαυτό έχει τροποποιηθεί από την επιλογή, την απλούστευση, τη συμπύκνωση και την επεξεργασία: δεν είναι σχεδόν ποτέ ολόκληρο, επεξηγούνται άγνωστες λέξεις του, γίνεται λογοκρισία σε φράσεις που οι συντάκτες θεωρούν ακατάλληλες· γ) το κείμενο έχει υποστεί ανα-τοποθέτηση και ανα-εστίαση: είναι εκεί με μια προθετικότητα ενδεχομένως διαφορετική από την προθετικότητα του συγγραφέα του. Δεν είναι στη φυσική του θέση, στο βιβλίο που εξέδωσε ο συγγραφέας, δεν παρουσιάζεται με τον «τρόπο» που παρουσιάζεται στο αυθεντικό βιβλίο (λ.χ., το πολυτονικό γίνεται μονοτονικό για χάρη του σχολικού βιβλίου).

Η αρχή απο-πλαισίωσης ρυθμίζει τη νέα ιδεολογική τοποθέτηση του κειμένου στη διαδικασία ανα-τοποθέτησής του σε μία ή περισσότερες βαθμίδες του πεδίου αναπαραγωγής. Από τη στιγμή που θα βρεθεί σε αυτό το πεδίο, το κείμενο υπόκειται ένα επιπλέον μετασχηματισμό ή ανα-τοποθέτηση καθώς γίνεται ενεργό στην παιδαγωγική διαδικασία στο εσωτερικό μιας θεσμικής βαθμίδας.

Bernstein 1989, 232

Τέλος, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι ο μετασχηματισμός των κειμένων είναι διπλός: ο πρώτος, από τους συντάκτες των ανθολογίων (διαδικασία απο-τοποθέτησης και ανα-τοποθέτησης) και ο δεύτερος, από τον μετασχηματισμό του στη διαδικασία αναπαραγωγής των προσλαμβανόντων, των δεκτών στην παιδαγωγική διαδικασία. Όπως σημειώνει ο Bernstein,

το πεδίο αναπλαισίωσης είναι αυτό που δημιουργεί τις θέσεις και αντιθέσεις της παιδαγωγικής θεωρίας, έρευνας και πρακτικής.

Bernstein 1989, 232

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα