Οι γραφές του εγώ

Κείμενα & επιλογή υλικού
Νίκος Φαλαγκάς

Στις «γραφές του εγώ» συγκαταλέγονται η αυτοβιογραφία, τα απομνημονεύματα, το ημερολόγιο, η επιστολογραφία, αλλά και όσα ακόμα κείμενα, όπως οι αναμνήσεις ή οι εξομολογήσεις, φαίνεται να τηρούν την «αυτοβιογραφική συμφωνία». Με τον όρο αυτό περιέγραψε ο Philippe Lejeune (1996) την τριπλή ταύτιση του βασικού ή κυρίαρχου προσώπου ενός κειμένου με τον αφηγητή του κειμένου, αλλά και με τον συγγραφέα του. Η αυτοβιογραφία αφηγείται αναδρομικά ένα σημαντικό μέρος της ζωής του αυτοβιογραφούμενου και επικεντρώνεται στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς του, ενώ τα απομνημονεύματα αναδεικνύουν τα ίδια τα γεγονότα που έζησε ή παρακολούθησε ο συγγραφέας. Το είδος που καθορίζεται περισσότερο από τον χρόνο της καταγραφής είναι το ημερολόγιο, το οποίο κατακερματίζεται από τη διαρκή επανεκκίνηση της συγγραφής. Έτσι, κάθε εγγραφή μπορεί να παρουσιάζεται εντελώς διαφορετική στο ύφος ή το περιεχόμενο· αυτό όμως που συνέχει το ημερολόγιο είναι η ανάγκη της έκφρασης του εαυτού. Στην επιστολογραφία, τέλος, προέχει η ανάγκη της επικοινωνίας, ώστε να υπηρετηθεί ένας συγκεκριμένος κάθε φορά σκοπός. Προκειμένου να μπορούν ο αποστολέας με τον παραλήπτη να εναλλάσσουν τους ρόλους τους, ο λόγος της επιστολής παραμένει πάντοτε συνδεδεμένος με την πραγματικότητα που ενώνει τους αλληλογράφους.

  • Allamand, C. 2018. Le “Pacte” de Philippe Lejeune ou l’autobiographie en théorie. Παρίσι: Honore Champion.
  • Anderson, L. 2001. Autobiography, Λονδίνο & Νέα Υόρκη: Routledge.
  • Barthes, R. 1984. Délibération [11979]. Στο Le bruissement de la langue. Essais critiques IV, 423-439. Παρίσι: Seuil [μτφρ. στα ελληνικά με κάποιες παραλείψεις: Barthes, R. 1986. Ενδοσκόπηση, μτφρ. Μάριος Λυκούδης. Η λέξη, 59-60: 1027-1033. Διατίθεται εδώ ].
  • Braud, M. 2006. La forme des jours. Pour une poétique du journal personnel. Παρίσι, Seuil.
  • Clerk, T. 2001. Les écrits personnels. Παρίσι: Hachette.
  • De Man, P. 1984. Autobiography as de-facement. Στο The Rhetoric of Romanticism, 67-81. Νέα Υόρκη: Columbia University Press [μτφρ. στα ελληνικά: De Man P. 2012. Η αυτοβιογραφία ως από-προσωποποίηση, μτφρ. Ιωάννα Ναούμ. Ποιητική. 9: 10-27].
  • Didier, B. [1976] 2002. Le journal intime. Παρίσι: P.U.F.
  • Folkenflik, R., επιμ. 1993. The Culture of Autobiography. Constructions of Self-Representation. Stanford, CA: Stanford University Press.
  • Girard, A. [1963] 1986. Le journal intime. Παρίσι: P.U.F.
  • Gusdorf, G. 1990. Lignes de vie 1. Les écritures du moi. Παρίσι: Odile Jacob.
  • — — 1991. Auto-bio-graphie. Lignes de vie 2. Παρίσι: Odile Jacob.
  • Leader, Z. 2015. On Life-Writing, Οξφόρδη: Oxford University Press.
  • Lejeune, P. [1975] 1996. Le pacte autobiographique. Στο Le pacte autobiographique, 13-46. Παρίσι: Seuil [μετάφραση στα αγγλικά: Todorov, Τ., επιμ. 11982, 2011. French Literary Theory Today. A Reader, 192-222. Cambridge κ.α.: Cambridge University Press].
  • — —. 2005. Signes de vie. Le pacte autobiographique 2. Παρίσι: Seuil.
  • — —. 2009. On Diary. Επιμ. Jeremy D. Popkin & Julie Rak. Μτφρ. Katherine Durnin, Honolulu HI: University of Hawaii Press.
  • — — & C. Bogaert. 2006. Le Journal intime. Histoire et anthologie, Παρίσι: Textuel.
  • Marcus, L. 1994. Auto/biographical Discourses. Criticism, Theory, Practice, Μάντσεστερ & Νέα Υόρκη: Manchester University Press.
  • Miraux, J.-P. 2005. L’autobiographie. Écrire de soi et sincérité. Παρίσι: Armand Colin.
  • Rousset, J. 1983. Le journal intime – Texte sans destinataire?. Poétique 56: 435-443 [μτφρ. στα ελληνικά: Rousset, J. 1986. Το προσωπικό ημερολόγιο, κείμενο χωρίς αποδέκτη;. Διαβάζω 155: 28-34].
  • Saunders, M. 2010. Self Impression: Life-Writing, Autobiografiction, and the Forms of Modern Literature. Λονδίνο: Oxford University Press.
  • Simonet-Tenant, F. 2004. Le journal intime. Genre littéraire et écriture ordinaire. Πρόλ. Philippe Lejeune. Παρίσι: Τéraèdre.
  • Βασιλειάδης, Β. 2018. Αυτοβιογραφικά κείμενα γυναικών. Στο Ζωή Γαβριηλίδου κ.ά. Ταυτότητες: γλώσσα και λογοτεχνία. Πρακτικά του διεθνούς συνεδρίου για τα 20 χρόνια λειτουργίας του τμήματος ελληνικής φιλολογίας του Δ.Π.Θ. Κομοτηνή. Β΄ τόμος, 175-192. Κομοτηνή: Σαΐτα.
  • Δεληβοριά Γ. 2008. Προλέγοντας το παρελθόν: προμετωπίδες, πρόλογοι, προοίμια, εισαγωγές σε αυτοβιογραφικά κείμενα του 19ου αιώνα. Κονδυλοφόρος 7: 67-96.
  • Διαβάζω. 1986. [Αφιέρωμα στην αυτοβιογραφία], 155: 14-41. Διατίθεται εδώ .
  • Διαβάζω. 1987. [Αφιέρωμα στην αλληλογραφία], 170: 13-54. Διατίθεται εδώ .
  • Εντευκτήριο. 1994. [Αφιέρωμα στον αυτοβιογραφικό λόγο], τχ. 28-29: 47-220.
  • Καγιαλής, Τ. 1996. Η αυτοβιογραφία ως κατασκευή. Στο Περί κατασκευής, επιμ. Π. Πούλος, 337-345. Αθήνα: Ε.Μ.Ε.Α.
  • Κοκόλης, Ξ.Α. 1993. Σεφέρη αλληλογραφία και «Μέρες, ζ». Ημερολόγιο αναγνώστη, 307-326. Στο Σεφερικά μιας εικοσαετίας. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής.
  • Κοντογιάννη, Β. 2012. Και ο ελληνικός αυτοβιογραφικός λόγος; Στο Για μια ιστορία της ελληνικής λογοτεχνίας του εικοστού αιώνα. Προτάσεις ανασυγκρότησης, θέματα και ρεύματα. Πρακτικά συνεδρίου στη μνήμη του Αλέξανδρου Αργυρίου, επιμ. Αγγέλα Καστρινάκη κ.ά., 503-513. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης & Μουσείο Μπενάκη.
  • Μουλλάς, Παν. 1994. Από το ημερολόγιο της αυτοβιογραφίας. Εντευκτήριο, 28-29: 95-99.
  • Μυλωνάκη, Ι. 1999. Ο αυτοβιογραφικός λόγος στην Ευρώπη και η περίπτωση της ελληνικής αυτοβιογραφίας. Στο Ο ελληνικός κόσμος ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση 1453-1981, επιμ. Α. Αργυρίου κ.ά., τόμ. Α΄, 455-464. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
  • Πασχαλίδης, Γ. 1986. Η κατασκευή ενός είδους: η αυτοβιογραφία και η κριτική της. Διαβάζω, 155: 14-20.
  • — —. 1993. Η ποιητική της αυτοβιογραφίας. Αθήνα: Σμίλη.
  • Πολυκανδριώτη, Ρ. 1999. Ο προσωπικός λόγος στο Νεοελληνικό Διαφωτισμό. Στο Νεοελληνικός Διαφωτισμός (απόπειρα μια νέας ερευνητικής συγκομιδής), επιμ. Β.Π. Καραγιάννης, 379-402. Κοζάνη: Ινστιτούτο Βιβλίου και Ανάγνωσης.
  • Σαμουήλ, Α. 1998. Ο βυθός του καθρέφτη· ο André Gide και η ημερολογιακή μυθοπλασία στην Ελλάδα. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.
  • Σαχίνης, Α. 1989. Τα απομνημονεύματα. Στο Προσεγγίσεις. Δοκίμια Κριτικής, 242-246. Αθήνα: Καρδαμίτσα.
  • Τσιριμώκου, Λ. 2000. Το μέλλον της μνήμης: αυτοβιογραφία, απομνημόνευμα, 413-422. Στο Εσωτερική ταχύτητα. Αθήνα: Άγρα.
  • Φαλαγκάς, Ν. 2014. Η κριτική του ημερολογίου στην Ελλάδα: από την καταδίκη στη μίμηση, 159-177. Στο Ε΄ Ευρωπαϊκό Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών. Συνέχειες, ασυνέχειες, ρήξεις στον ελληνικό κόσμο (1204-2014): οικονομία, κοινωνία, ιστορία, λογοτεχνία, επιμ. Κ. Δημάδης, τόμ. Β΄. Αθήνα: Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών. Διατίθεται εδώ .
  • Χρυσανθόπουλος, Μ. κ.ά. 2015. Αυτοβιογραφία μεταξύ Ιστορίας και Λογοτεχνίας στον 19ο αιώνα. Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διατίθεται εδώ .
Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα