Φωτογραφικές διασκευές ποιητικών έργων

Η εκδοτική σχέση της λογοτεχνίας με τη φωτογραφία διαμορφώνεται στη βάση δύο κατευθύνσεων. Η πρώτη είναι το επενδυμένο με φωτογραφίες βιβλίο, η οποία υποθάλπει τη συνεργασία του συγγραφέα με έναν φωτογράφο, παραπέμπει δηλαδή σε μια συγχρονική σχέση. Η δεύτερη αφορά την περίπτωση στην οποία φωτογράφοι επιχειρούν να διασκευάσουν ήδη δημοσιευμένα λογοτεχνικά κείμενα. Στην πλειοψηφία τους οι διασκευές αφορούν ποιητικά έργα που έχουν σημειώσει καλλιτεχνική ή και εμπορική επιτυχία.

Πρώιμο παράδειγμα αυτής της πρακτικής αποτελεί η γνωστή φωτογραφική εργασία της Julia Margaret Cameron Idylls of the King (1874-1875) που βασίστηκε στην ομώνυμη ποιητική σύνθεση του Alfred Lord Tennyson. Η φωτογραφική διασκευή της Cameron, η οποία πραγματοποιήθηκε μετά από αίτημα του ίδιου του ποιητή, αποτελεί σύμπτωμα αυτού που ο Martin Jay ονομάζει «υπερτροφία του οπτικού στοιχείου», η τάση δηλαδή να δίνεται προτεραιότητα στην όραση ανάμεσα στις αισθήσεις κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα (Jay 1993). Στα Idylls της Cameron παρατηρούμε το εξής παράδοξο: από τη μια, η καλλιτέχνης εκμεταλλεύεται την ιδιαιτερότητα του φωτογραφικού μέσου να αποτυπώνει την ανθρώπινη μορφή· οι εικονογραφήσεις της φαντάζουν αληθοφανείς, εφόσον υπαρκτοί άνθρωποι «υποδύονται» τα πρόσωπα του δράματος. Από την άλλη, οι εικόνες της Cameron είναι περισσότερο μια δραματοποίηση, ένα θεατρικό δρώμενο πάνω στο ποίημα, γεγονός που υπονομεύει την αληθοφάνεια, τη ρεαλιστική προοπτική του εγχειρήματος.

Ανάμεσα στους έλληνες ποιητές περισσότερο προσφιλής για τους φωτογράφους, Έλληνες και μη, αποδείχθηκε ο Καβάφης. Ο Αμερικανός Duane Michals εκδίδει το 1978 το λεύκωμα Homage to Cavafy και δευτερολογεί πάνω στο έργο και τη ζωή του ποιητή το 2007 με το λεύκωμα The Adventures of Constantine Cavafy. Ο Ελληνοαμερικανός Στάθης Ορφανός δημοσιεύει τον τόμο My Cavafy: Chance Encounters το 2006 και ο Δημήτρης Γέρος το 2010 το άλμπουμ Shades of Love: Photographs Inspired by the Poems of C.P. Cavafy. Φωτογραφίζοντας σχεδόν αποκλειστικά αντρικά σώματα σε ασπρόμαυρο οι τρεις φωτογράφοι κατάφεραν να αναδείξουν την ερωτική διάσταση της καβαφικής ποίησης, δίνοντας στο κοινό το έρεισμα να αντιληφθεί τη σωματικότητα της ομοφυλόφιλης εμπειρίας που διέπει την καβαφική ποίηση.

Οι νεότεροι φωτογράφοι Δημοσθένης Γαλλής και Μαρία Στέφωση δημιούργησαν σειρές φωτογραφιών με βάση την ποίηση του Καβάφη, που εκτέθηκαν κατά τα έτη 2013-2014. Ο Γαλλής και η Στέφωση χρησιμοποιούν έγχρωμη φωτογραφία και ψηφιακές τεχνικές photoshop για να υπονομεύσουν τη ρεαλιστική προοπτική της εικόνας, αναδεικνύοντας διαφορετικές πτυχές του καβαφικού έργου, όπως τη σχέση του με τον αισθητισμό και την παρακμή, τον μοντερνισμό και την πόλη της Αλεξάνδρειας. Οι διαρκείς και ετερόκλητες προσθήκες στο corpus των φωτογραφικών διασκευών του Καβάφη αποδεικνύουν την ανοιχτή διάσταση του έργου του, που (προσ)καλεί καλλιτέχνες να καταθέσουν προσεγγίσεις που επανερμηνεύουν την ποίησή του, ενώ ταυτόχρονα προσεταιρίζονται το πλαίσιό της προκειμένου να αυτοβιογραφηθούν.

Λογοτεχνικά κείμενα
Κριτικά κείμενα