Γυμνοπαιδίες Satie & Σεφέρη

Ταμπακάκη Πολίνα

Στη δίπτυχη συλλογή του Γυμνοπαιδία («Σαντορίνη», «Μυκήνες») ο Γιώργος Σεφέρης αξιοποιεί ένα σύνθετο πλέγμα αναφορών, στις οποίες το έργο Gymnopédies του εκκεντρικού γάλλου συνθέτη Erik Satie παίζει καθοριστικό ρόλο και μέσα από τον ίδιο τον τίτλο του.

Για έναν Έλληνα αναγνώστη η λέξη gymnopédies, όσο παράξενη κι αν φανεί, δεν αφήνει πολλά περιθώρια παρανόησης. Κατά πάσα πιθανότητα θα πει κανείς πως πρόκειται για κάτι σχετικό με γυμνά παιδιά· οι ιστορικές πληροφορίες απλώς θα έρθουν να επιβεβαιώσουν την αρχική του αίσθηση και να την καθορίσουν επακριβώς: «Αι Γυμνοπαιδίαι» ήταν ετήσια γιορτή στη Σπάρτη προς τιμήν του θεού Απόλλωνα, στην οποία μετείχαν γυμνά παιδιά. Αυτοί οι «λυρικοί χοροί αυστηρού και βαρέος ρυθμού», όπως αντιγράφει από έναν ταξιδιωτικό οδηγό της Ελλάδας ο Σεφέρης στην αρχή της δικής του Γυμνοπαιδίας, τελούνταν και στη δωρική αποικία της Θήρας, στο χώρο που είναι γνωστός σήμερα ως «Πλατεία των Γυμνοπαιδιών».

Για έναν Γάλλο από την άλλη μεριά η λέξη gymnopédies αφήνει τη φαντασία να πλανηθεί ελεύθερη σε πολλές ερμηνείες: και αν το πρώτο συνθετικό (gymno-pédies) θυμίζει μόνο λέξεις όπως η «γυμναστική» (gymnastique), το δεύτερο, (gymno-pédies) μπορεί να θυμίσει την «παιδαγωγική» (pédagogique) ή την «εγκυκλοπαίδεια» (encyclopédie)· και σίγουρα το λατινικό «πόδι» (pes-pedis) και λέξεις που προέρχονται από αυτό, ακόμα και σε εκείνους που δεν θα θυμηθούν τα γυμνά πόδια της Καρχηδόνιας Σαλαμπώ, όπως τα περιέγραψε ο Φλωμπέρ. Έτσι λοιπόν θα ήμαστε πιο κοντά στην αλήθεια αν λέγαμε ότι ο Σατί με τις Γυμνοπαιδίες του έγινε ο «Σατί ο γυμνοπαιδιστής» ή «γυμνοπεδιστής» ή «γυμνοπαιδευτής» ή και τα τρία μαζί.

Και ένας Έλληνας ωστόσο που απλώς θα ακούσει τη λέξη «γυμνοπαιδία» χωρίς να τη δει γραμμένη έχει και αυτός ποικίλες δυνατότητες ερμηνείας: εκτός από τα «παιδιά» εύκολα μπορεί να τη συνδέσει με την «παιδεία»· και αν πάλι τη δει γραμμένη με κεφαλαία, κάλλιστα μπορεί να την μπερδέψει με την «παιδιά».

Πολίνα Ταμπακάκη, «Γυμνοπαιδίες» Γιώργου Σεφέρη – Ερίκ Σατί. Στιγμιότυπα μιας πνευματικής επικοινωνίας, Ορίολος, Αθήνα 2002, σ. 12-13.