Μουσική και λογική στην ποίηση

Παλαμάς Κωστής

Στο ποιητικό και δοκιμιακό έργο του Κωστή Παλαμά η μουσική και το τραγούδι αποτελεί σταθερό σημείο αναφοράς. Το κείμενό του «Μουσική και Λογική στην ποίηση» αποτελεί παρέμβαση στη συζήτηση για την «καθαρή ποίηση» που ξέσπασε με αφορμή την ομιλία του αββά Μπρεμόν στη Γαλλική Ακαδημία στις 24 Οκτωβρίου 1925.

[...] Ο κ. Παράσχος πιστεύει αφορμή του ξεπεσμού της ποιητικής τέχνης στους αρχαίους καιρούς, ύστερ’ από την αφάνταστην ακμή της με τους Ομήρους, τους τραγικούς και τους λυρικούς της Αθήνας, της Στερεάς και της Ελλάδας των νησιών, καθώς μάλιστα φάνηκε στους Αλεξανδρινούς και στους ρωμαϊκούς καιρούς, την ανεπάρκειαν, καθώς την ονομάζει, του ποιητικού λόγου, μόλις χώρισε από τον ήχο το μουσικό. Αλλά τάχα ο αποχωρισμός αυτός δεν έχει και τα καλά του; Δεν είναι κάποιος χαλασμός που καθαρίζει το έδαφος και φέρνει αγάλια-αγάλια, προς την ποίηση των νεωτέρων καιρών, την ανεξάρτητη, την αυτόνομη, την ποίηση που μας έρχεται και μας εξελίσσεται με μια ψυχήν ασύγκριτη πνευματικής ομορφάδας, την ποίηση που διά τινας δεν είναι η μηλιατική Αφροδίτη, όμως είναι η φλωρεντινή Ζοκόντα, και αξίζει να της τονισθή ο ίδιος ύμνος που τόνισε στο βιβλίο του για την «Αναγέννηση» ο Βάλτερ Πάτερ [Walter Pater] προς το αριστούργημα του Λεονάρδου Νταβίντση; [...]

Κ’ έτσι η ποιητική σχολή που φάνηκε στη Γαλλία από τα 1880 κ’ εκείθε, και που ένας από τους διδασκάλους της, έν’ από τα είδωλά της είναι ο Μπωντελαίρ, ο Συμβολισμός μ’ ένα λόγο, μπορεί, απλούστατα, να ορισθή ως μια κοινή, σε διάφορες οικογένειες ποιητών, όσο κι αν είναι μεταξύ τους άμοιαστες και αντίμαχες, ως μια κοινή πρόθεση να πάρη τα καλά της Μουσικής, να θησαυρίση από τη Μουσική. Και ο Βαλερύ με τη θύμηση των πρώτων νεαρών ημερών του που και αυτός ανήκε στη φάλαγγα του Συμβολισμού, μας εξομολογιέται: Είμαστε θρεμμένοι από μουσική. Τα φιλολογικά μυαλά μας δεν ωνειροπολούσαν παρά πώς να επιτύχουν από τη γλώσσα τα ίδια σχεδόν αποτελέσματα που οι καθαροί μουσικοί τόνοι προξενούσαν στα νεύρα μας. Κ’ έτσι εδώ αγαπούσαν το Βάγνερ κ’ εκεί το Σούμαν. Κ’ έτσι ο Βαλερύ σε σελίδες αξιοσπούδαστες πάντα για τη σοβαρότητα και τη λεπτότητα των συλλογισμών του, —μαθηματικός κι αυτός καθώς, νομίζω, χρημάτισε— αναλύει και παρουσιάζει στον πρόλογο του ποιήματος του φίλου του και μαθητή του Λουκιανού Φαβρ το πρόβλημα της καθαρής, της απόλυτης, καθώς θέλει, ποιητικής ομορφιάς. [...]

Η μουσική είναι η υλικότερη και η φυσικώτερη τέχνη, είν’ εκείνη που άμεσα μιλεί στο αίσθημα και στα νεύρα. Στο έδαφος αυτό κανείς δεν ημπορεί να της διαμφισβητήση τα πρωτεία! Αντίθετα την υπεροχή της η ποίηση τη βασίζει στο ότι είναι από όλες τις τέχνες η διανοητικώτερη. Ο Λόγος την κράτησε πάντα στο ύψος που στέκεται. Όποιος το στοιχείο της αυτό το διαφιλονικεί, την κατεβάζει.

Κωστής Παλαμάς, Άπαντα, τόμ. 12, Μπίρης/Ίδρυμα Κωστή Παλαμά, Αθήνα χ.χ., σ. 465-466, 476-477 & 479.