Η εξέλιξη των αναγνωστικών πρακτικών στον χρόνο: Κ.Π. Καβάφης

Τζιόβας Δημήτρης

Ένα κείμενο ή και το σύνολο του έργου ενός συγγραφέα είναι δυνατόν να διαβαστούν με ποικίλες εστιάσεις μέσα σε διαφορετικά χρονικά ή πολιτισμικά πλαίσια. Εξίσου μεγάλη διαβάθμιση μπορεί να χαρακτηρίζει και την αισθητική αποτίμησή τους. Η περίπτωση του Κ.Π. Καβάφη είναι από τις πλέον χαρακτηριστικές, γιατί συνοψίζει, σύμφωνα με τον Δ. Τζιόβα, και τις δύο παραπάνω περιπτώσεις: η ποίησή του αναγνωρίστηκε με καθυστέρηση και διαβάστηκε από άλλες οπτικές γωνίες στο παρελθόν από αυτές με τις οποίες προσλαμβάνεται σήμερα τόσο στη χώρα μας όσο και διεθνώς.

O ερωτικός Καβάφης δεν έπαψε να αποτελεί αντικείμενο απώθησης, έλξης ή ταύτισης. Ενώ παλαιότερα το ενδιαφέρον εστιαζόταν στην ιδιωτική ζωή του ίδιου του ποιητή και εκφραζόταν μέσα από την αμφιλεγόμενη έννοια του ηδονισμού ή φορούσε τη μάσκα της ψυχανάλυσης, στις ημέρες μας ο καβαφικός ερωτισμός αφορά περισσότερο τους αναγνώστες ή τους μελετητές, εκ των οποίων ορισμένοι δεν διστάζουν να υπογραμμίσουν ότι προσεγγίζουν τον Καβάφη από ομοφυλοφιλική σκοπιά. Έτσι από τους μελετητές (Μαλάνος, Αλιθέρσης, Ουράνης) των δεκαετιών του 1920 και του 1930, που μιλούσαν για τον «ανώμαλο» ή νοσηρό ερωτισμό της καβαφικής ποίησης, περνούμε τα τελευταία χρόνια στον ερωτισμό της ταυτότητας, όπως φαίνεται και από την αγγλόφωνη πρόσληψη του ποιητή.

[…]

Τελικά ο Καβάφης είναι ο ποιητής που προσδιορίζεται περισσότερο από κάθε άλλον από τα επίθετα που του αποδόθηκαν κατά καιρούς. Παλαιότερα ήταν ο ηδονικός, ο πολιτικός, ο διδακτικός, ο ειρωνικός Καβάφης, ενώ σήμερα πρωτοστατεί, κυρίως εκτός Ελλάδος, ο ομοφυλόφιλος (queer), ο διασπορικός και ο συγκρητικός Καβάφης. Πόσο χρήσιμοι είναι αυτοί οι προσδιορισμοί-ετικέτες δεν είναι του παρόντος να συζητήσουμε, αλλά ενώ από την Ελλάδα προβάλλεται με ειδωλοπλαστικό ζήλο και εθνική έπαρση ο οικουμενικός και διαχρονικός Καβάφης ως σταθερή αξία ή ως ο ποιητής που μιλάει εξακολουθητικά στους αναγνώστες και επηρεάζει ομοτέχνους του, από το εξωτερικό μας συστήνεται ένας Καβάφης πιο προσγειωμένος και επίκαιρος, που συνομιλεί με τις πολιτισμικές και ταυτοτικές ανησυχίες της εποχής μας, καθώς η ποίησή του παρουσιάζεται ως ρευστή, ανοιχτή και διαθέσιμη για να αναγνωρίσουν σε αυτήν οι αναγνώστες τους εαυτούς τους.

Δημήτρης Τζιόβας, «Η ομοφυλοφιλία του Καβάφη», εφ. Το Βήμα, 14 Δεκ. 2003. Διατίθεται εδώ .